Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар замири ҷавонони кишвар ҳамчун асосгузори давлати навини точикон ва муаррифгари асили миллати точик дар арсаи байналмилалӣ нақши воло доранд.

Сарвари давлат барои миллат ва Ватани мо, барои нигоҳдории сулҳу оромии кишвар, таъмини шароити зиндагии арзандаи иҷтимоӣ барои тамоми сокинони ҷумҳурӣ, насли ояндасози ҷомеа ҷидду ҷаҳд, заҳмату талошҳо ва хизмати басо бузурге кардаанд.

Махсусан, Пешвои миллат ба дастгирии ҷавонон ва таъмини онҳо бо ҷойҳои нави корӣ, дар асоси истифодаи технологияҳои иттилоотиву коммуникатсионӣ бо донистани забонҳои хориҷӣ диққати махсус дода, пешниҳодҳои ҷавононро баҳри инкишофи Ватани азизамон доимо дастгирӣ менамоянд ва бунёди шароити мусоиди кору фаъолиятро барои ҷавонон пайваста таъмин месозанд.

Тавре ки Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пайваста таъкид менамоянд: “Ҷавонон қувваи бузург, неруи созанда ва ояндаи миллатанд”. Ҷавононро ҳамчун қувваи бузург, неруи созанда ва ояндаи миллат эътироф кардани Сарвари давлат боиси болидарӯҳӣ ва ифтихори миллии ин қишри ояндасоз гардида, эътимоди онҳоро ба фардои дурахшон қавӣ ва масъулияташонро баҳри ҳифзи дастовардҳои Истиқлолияти давлатӣ дучанд менамояд.

Дар ҷомеаи имрӯза дар пешбурди соҳаҳои мухталифи иқтисоди миллӣ ҷавонон хеле саҳми бузург гузошта истодаанд, чунки ин қишри ҷомеа дорои афкори тозаю нав, нерӯи муҳими пешбарандаи иқтисод буда, истифодаи васеи технологияи муосирро дар истеҳсолот метавонад ба хубӣ таъмин созанд.

Мо, ҷавонон, бояд хуб дарк намоем, ки оянда тақдири халқу давлати Тоҷикистони соҳибистиқлол ба дӯши мо гузошта мешавад. Ин рисолати хайр, яъне ҳифзу обод кардан ва ба наслҳои оянда ба мерос гузоштани сарзамини аҷдодӣ ва Ватани азизи хеш масъулияти бузург дорад ва ҳар яки моро вазифадор менамояд, ки ҳамеша ба хотири таҳкими ваҳдати миллӣ, пойдориву устувории давлати соҳибихтиёри худ, густариши худшиносиву худогоҳӣ ва ватандӯстиву ватанпарастӣ кӯшишу талош намоед.

Ин дастуру ҳидоятҳои Пешвои миллат бояд сармашқи асосии кору пайкор ва фаъолияти ҳамарӯзаи мо, ҷавонон бошанд ва афкору андешаи тозаи мо ба роҳ ёфтани ақоиду амали гурӯҳҳои тундраву ифротгаро дар фазои Ватан имкон надиҳад.

Ҳамин тариқ, мо, ҷавононро мебояд амнияти давлат ва шарафу номуси ватандориро ҳимоя карда, худро аз ҳама хавфу хатарҳои номатлуби ҷаҳони муосир эмин нигоҳ дорем ва парчамбардори ин сарзамин, марзу бум ва кишвари муқаддасамон бошем.

Улуғбек ХИДИРОВ,

сардори бахши таҷрибаомӯзӣ ва пайгирии хатмкунандагони

Коллеҷи муҳандисию омӯзгории шаҳри Душанбе

Ҳамасола 23 май дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун Рӯзи ҷавонон бо шукӯҳу шаҳомати хоса таҷлил мегардад. Ин рӯз, ки ба нерӯи созанда, имкониятҳои бузург ва нақши муҳимми ҷавонон дар рушди кишвар бахшида шудааст, боз як имкониятест барои бознигарии нақши ҷавонон дар ҳаёти ҷомеа ва ҳавасмандгардонии онҳо ба корҳои созанда.

Имрӯз ҷавонон дар пешбурди ҳаёти сиёсӣ, иҷтимоӣ, иқтисодӣ ва фарҳангии Тоҷикистон мавқеи намоён доранд. Бо ифтихор метавон гуфт, ки сиёсати давлатии ҷавонон, ки таҳти роҳбарии Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон амалӣ мегардад, ба эҳёи нерӯи зеҳнӣ, ҷисмонӣ ва маънавии ҷавонон равона шудааст.

Тайи солҳои охир садҳо барномаҳо, стратегияҳо ва лоиҳаҳо амалӣ шудаанд, ки ҳадафи онҳо баланд бардоштани сатҳи зиндагии ҷавонон, фароҳам овардани шароити мусоиди таҳсил, кор ва ташаббускорӣ мебошад. Таъсиси Ҷоизаи давлатии ба номи Исмоили Сомонӣ дар соҳаи илм дар байни ҷавонон, қабули Барномаи давлатии дастгирии ҷавонон, ташкили муассисаи таҳсилоти касбӣ ва таҳкими малакаҳо ва дигар марказҳои дастгирии ҷавонон далели равшани таваҷҷуҳи хоса ба ин табақаи калидии ҷомеа мебошад.

Ҷавонони тоҷик дар риштаҳои гуногуни илм, варзиш, фарҳанг, технология, соҳибкорӣ ва ихтироъгарӣ пайваста муваффақият ба даст меоранд. Иштироки фаъолонаи онҳо дар созмонҳои ҷамъиятӣ, ташаббусҳои ихтиёрӣ, ҳифзи муҳити зист ва ташкили чорабиниҳои фарҳангиву маърифатӣ гувоҳи он аст, ки онҳо дар роҳи созандагӣ ва худшиносӣ устуворанд.

Ҳамзамон, дар назди ҳар як ҷавон масъулияти бузург қарор дорад — ҳифзи истиқлолият, таҳкими давлатдорӣ, рушду ободии кишвар ва нигоҳ доштани арзишҳои миллӣ. Зеро насли ҷавон на танҳо оянда, балки имрӯзи Тоҷикистон аст.

Ба ифтихори ин рӯзи фархунда, зарур аст, ки ҳар ҷавон ба худ савол диҳад: “Ман чӣ саҳме дар рушди ҷомеа мегузорам?” Зеро Ватанро на дигарон, балки мо, ҷавонон, бояд обод кунем — бо дониш, маърифат, меҳнат, ихтироъ ва садоқат.

Бигузор, Рӯзи ҷавонон барои ҳар як ҷавони бонангу номуси тоҷик рӯзи ваҳдат, худогоҳӣ ва оғози як марҳилаи нави афкор ва фаъолияти ватандӯстона бошад!

Нурулло САИДЗОДА,мутахассиси Раёсати таҳсилоти ибтидоии касбии Кумита оид ба таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи касбии

назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон

Имрӯз дар Кумита оид ба таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи касбии назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо иштироки раиси Кумита академик Фарҳод Раҳимӣ, Штефан Зиверт, Роҳбари лоиҳаи кумаки Иттиҳоди Аврупо ба соҳаҳои маориф ва меҳнат дар Тоҷикистон, омӯзгорони муассисаҳои таълимии таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи касбӣ, ки иштирокчии курси омӯзишии “Истифодабарандаи зеҳни сунъӣ (AI)” буданд, маросими тақдими Сертификат доир гардид.

Академик Фарҳод Раҳимӣ чорабиниро оғоз намуда, иброз дошт, ки имрӯз зеҳни сунъӣ дар раванди таълим торафт нақши муҳимтар бозида, имкон медиҳад барномаҳои омӯзишии фардӣ эҷод карда шавад, ки ба ниёзҳои инфиродӣ ва сатҳи дониши ҳар як истифодабаранда мутобиқ бошад.

“Зеҳни сунъӣ як соҳаи муштараки илму технолия буда, ба таҳияву истифодаи барнома ва системаҳои мушаххас равон шудааст, ки қобилияти фикр кардан, омӯзиш, ҳал кардани масъалаҳо ва қабули қарорҳоро дорад. Он як технология ё самти илми муосир аст, ки роҳҳои омӯзиши компютер, технологияи роботӣ ё системаи таҳлилиро барои тафаккури оқилона мисли инсон меомӯзад.

Зикр шуд, ки курси кӯтоҳмуддати “Истифодабарандаи зеҳни сунъӣ (AI)” аз ҷониби Кумита миёни омӯзгорони фанни информатикаи муассисаҳои таълимии таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи касбии шаҳри Душанбе ба роҳ монда шуда, давомнокии он 12 соат буд.

Дарсҳо давоми 3 рӯз дар Кумита доир шуда, дар ин муддат мутахассисони соҳа ба омӯзгорон асосҳои зеҳни сунъиро омӯзонанд.

Дар фарҷом ба иштирокдорон сертификат тақдим гардида, таъкид шуд, ки онҳо дар оянда ин фанро ба хонандагону донишҷӯёни муассисаҳои таълимиашон меомӯзонанд.

Оила дар фарҳанги мардуми куҳанбунёди тоҷик ҳамчун ниҳоди муқаддас эътироф гардидааст, зеро беҳтарин арзишҳои инсонӣ, аз қабили муҳаббату садоқат, самимияту вафодорӣ ва ҳамдигарфаҳмиву таҳаммулгароӣ маҳз дар оила ташаккул меёбанд.

Эмомалӣ Раҳмон

Оила яке аз зинаҳои муҳим ва асосии ҳастии инсон аст. Он чи ки кӯдак дар хурдсолӣ дар оила меомӯзад, дар тӯли ҳаёти минбаъдааш дар хотирааш нақш мебандад. Маҳз дар оила асосҳои шахсияти кӯдак гузошта мешаванд ва то рафтан ба мактаб ӯ аллакай ҳамчун шахс ташаккул меёбад. Раванди иҷтимоишавии шахс дар тӯли ҳаёт идома меёбад, аммо дар марҳилаҳои гуногуни синнусолӣ хусусиятҳои хоси худро дорад. Нуқтаи ибтидоии хоси иҷтимоишавии ахлоқӣ азхудкунии меъёрҳои рафтори иҷтимоӣ, муошират ва ҳамкории оила бо мактаб, мамнуъият ва талаботҳои иҷтимоӣ ва ахлоқӣ аз ҷониби инсон аз хурдӣ мебошад.

Аз ин рӯ, оиларо ба таври комил муҳимтарин институти иҷтимоишавии инсон ҳисобидан мумкин аст. Оила муҳимтарин институти иҷтимоишавии шахс ва тарбияи тарзи ҳаёти солим мебошад. Маҳз дар оила таҷрибаи аввалини муошират бо ҷомеа ба даст оварда мешавад. Дар муддате оила ягона макони ба даст овардани чунин таҷриба аст. Оиларо ҳамчун намуна ва шакли омӯзишии асосии ҳаётии шахс баррасӣ кардан мумкин аст.

Иҷтимоишавӣ - ин раванди ташаккули "Ман"-и иҷтимоӣ аст. Он тамоми шаклҳои шиносоии фардро бо фарҳанг, таълим ва тарбия фаро мегирад, ки тавассути онҳо фард табиати иҷтимоӣ пайдо мекунад. Дар луғати психологӣ чунин таъриф омадааст: «Иҷтимоишавӣ - ин раванди эволютсионӣ буда, ба натиҷаи азхудкунӣ ва эҳёи таҷрибаи иҷтимоӣ аз ҷониби субъект нигаронида шудааст, ки худи субъект дар омилҳои коммуникатсия, дар фаъолияти инфиродӣ амалӣ мекунад».

Оила манбаи саломатии равонӣ низ мебошад. Калонсолон худашон на ҳамеша мефаҳманд, ки чӣ гуна хислатҳои шахсии онҳо моли фарзандонашон мегардад, чӣ гуна онҳо мувофиқи хусусиятҳои синну сол тафсир карда мешаванд, барои кӯдак, наврас, ҷавон чӣ аҳамият доранд. Ин ба он вобаста аст, ки кӯдак маълумоти асосиро дар бораи ҷаҳони атроф ва дар бораи худ аз оила меомӯзад.

Илова бар ин, волидайн имконияти беҳамто доранд, ки ба кӯдак бинобар вобастагии ҷисмонӣ, эҳсосӣ ва иҷтимоии ӯ ба онҳо таъсир расонанд. Оила ҳамчун институти иҷтимоишавӣ хусусияти хоси худро дорад, ки аз як тараф, онро ҳамчун унсури сохтории ҷомеа ва аз тарафи дигар, ҳамчун гурӯҳи хурд баррасӣ кардан мумкин аст.

Мувофиқан, оила ҳамчун институти иҷтимоишавӣ, ки вазифаи худро нисбат ба шахс иҷро мекунад, аз як тараф, ноқили таъсироти макроиҷтимоӣ, аз ҷумла таъсири фарҳанг ва аз тарафи дигар, муҳити ҳамкории микроиҷтимоӣ мебошад, ки бо хусусиятҳои худ тавсиф мешавад.

Ба ақидаи Н. В. Губин, иҷтимоишавӣ "Раванди азхудкунии арзишҳо ва меъёрҳои иҷтимоӣ, таҷриба ва донишҳои иҷтимоӣ аз ҷониби инсон аст, ки ба шарофати он узви комилҳуқуқи ҷомеа мегардад". Ин роҳ аз мавҷудияти биологӣ ба ҷамъиятӣ сарчашма мегирад.

Оила як гурӯҳи хурди иҷтимоӣ мебошад, ки дорои созмони таърихан муайян буда, аъзоёни он бо муносибатҳои издивоҷ ё хешутаборӣ, умумияти рӯзгор ва масъулияти мутақобилаи ахлоқӣ алоқаманданд ва зарурати иҷтимоии он аз эҳтиёҷоти ҷомеа ба таҷдиди ҷисмонӣ ва маънавии аҳолӣ вобаста аст. Ҷомеа ва ҳаёти иҷтимоии он маҷмӯи муносибатҳои оилавӣ мебошанд. Т. В. Андреева меҳисобад, ки "оила ва кӯдак инъикоси оинаи якдигаранд. Дар натиҷа, маҳз дар оила сифатҳое ташаккул меёбанд, ки дар ҷои дигар ташаккул ёфта наметавонанд".

Оила ҳамчун аввалин ҷамъияти одамон баромад мекунад, ки дар он иҷтимоишавии кӯдакон ба амал меояд. Раванди иҷтимоишавии кӯдак бо оила ба охир намерасад.

Дар оянда ба он дигар институтҳои иҷтимоӣ низ таъсир мерасонанд. Аммо маҳз оила асосҳои ташаккули иҷтимоии кӯдакро мегузорад. Пеш аз ҳама, дар оила вазъияти иҷтимоии рушди кӯдак ташкил карда мешавад.

Дар баробари вазифаҳои анъанавӣ, ки бо таваллуд ва тарбияи кӯдак, ҳалли мушкилоти рӯзмарра алоқаманданд, оила бояд "паноҳгоҳӣ" боэътимоди психологӣ бошад, ки ба инсон дар шароити душвор ва зудтағйирёбандаи зиндагии муосир кӯмак мекунад. Имрӯз дар баъзе давлатҳои Ғарб, зери ниқоби озодӣ ва марҳамат, оилаҳоеро дастгирӣ мекунанд, ки дар онҳо хушунат вуҷуд дорад, ин аз буҳрони маънавии оила ва ҷомеа шаҳодат медиҳад.

Дар чунин давлатҳо оила аз вазифаи иҷтимоикунонӣ дур мешавад ва инчунин маънои "оила"-ро гум мекунад. Вазъияти давлат аз вазъияти оила вобаста аст.

Оилаи муосир аз оилаҳои пешин на танҳо бо вазифаи иқтисодӣ, балки бо тағйироти куллии вазифаҳои эҳсосӣ-равонӣ фарқ мекунад. Муносибати волидон ва фарзандон дар даҳсолаҳои охир тағйир ёфта, бештар эҳсосӣ-равонӣ мешавад, зеро фарзандон барои шумораи бештари одамон яке аз арзишҳои асосии зиндагӣ мегарданд. Ин вазъият ҳаёти оилавиро осон намекунад, балки мушкилтар месозад. Яке аз омилҳои таъсиррасон ба бунёди оилаи солим синну соли мардон ва занонест, ки издивоҷ мекунанд. Дар ҷомеаи Осиёи марказӣ тамоюли афзоиши шаҳрвандоне, ки бар ин назаранд, ки мардон бояд дар синни баркамолтар - 26-27 солагӣ ва инчунин 28 сола ва аз он боло издивоҷ кунанд, мушоҳида мешавад. Шумораи онҳое, ки синни барвақти оиладоршавии мардонро интихоб мекунанд - 21-23 сола ва 24-25 сола (мутаносибан 55% ва 45,4%) кам шуда истодааст.

Зиёда аз нисфи сокинони шаҳр ва деҳот синни беҳтарини издивоҷ барои занонро 21-23 сола меҳисобанд (мутаносибан 54,3% ва 53,5%). Дар байни сокинони деҳот нисбат ба шаҳрҳо, онҳое, ки бовар доранд, ки духтар бояд дар синни 24-25 солагӣ шавҳар кунад, бештаранд. Дар шуури ҷамъиятии шаҳрвандон ақидае бартарӣ дорад, ки ҷавонон бояд пеш аз қабули қарори муҳим ва масъулиятнок дар ҳаёти худ дар бораи издивоҷ ва бунёди оила, якдигарро хубтар шиносанд.

Аксари таҳлилгарон ба ин назаранд, ки (аз 50,3% то 55%) ҷавонписар ва духтар пеш аз қабули қарори бунёди оила аз шаш моҳ то як сол бо ҳам вохӯранд.

Эҳтироми волидон ва калонсолон нишонаи муҳими фарҳанг, ахлоқ ва одоб аст. Натиҷаҳои таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки аксарияти мутлақи одамон (99,8%) бар ин назаранд, ки баракати волидон шарти зарурии издивоҷ аст. Таҳлили маълумот нишон дод, ки шаҳрвандон, новобаста аз синну сол, эътиқод, вазъи молиявӣ ва миллат, волидони худро эҳтиром мекунанд ва ҳангоми бунёди оила ба андешаи онҳо гӯш медиҳанд.

Оила омили муҳимтарини ҷомеашиносӣ буда, дар он асосҳои ахлоқ, меъёрҳои рафтори иҷтимоӣ гузошта шуда, олами ботинӣ ва хислатҳои инфиродии шахс ошкор мегарданд, фаъолияти иҷтимоӣ ва эҷодии инсонро ҳавасманд месозад ва маҳз ба зиммаи он нақши ҳалкунанда ва асосӣ дар раванди такрори стеҳсоли ҷомеа вогузор аст. Маҳз дар оила тасаввуроти кӯдак дар бораи некӣ ва бадӣ, дар бораи поквиҷдонӣ, дар бораи эҳтиром ба арзишҳои моддӣ ва маънавӣ ташаккул меёбад.

Дар оила ӯ бо наздиконаш эҳсосоти муҳаббат, дӯстӣ, қарз, масъулият ва адолатро аз сар мегузаронад. Тарбияи оилавӣ аз рӯи табиати худ ба эҳсосот асос ёфтааст. Тарбияи оилавӣ аз рӯи хусусияти худ нисбат ба ҳама гуна тарбияи дигар эҳсосотитар аст, зеро "ноқили" он муҳаббати волидайн нисбат ба фарзандон аст, ки эҳсосоти ҷавобии фарзандонро нисбат ба волидайн ба вуҷуд меорад.

НУРУЛЛОЁН САРВИНОЗ АҲМАДУЛЛО, муовини директор оид ба корҳои таълимии Коллеҷи тиббии шаҳри Кӯлоб ба номи Раҳмонзода Раҳматулло Азиз

Оила ин сарчашмаи муҳаббат, боварӣ, эҳтиром, якдилӣ ва дилбастагӣ мебошад, ки маҳз бар ин мафҳумҳо ҷомеаи мутараққӣ рушд ёфта, бе онҳо мавҷудияти инсон ғайриимкон мебошад. Тавре, ки ба мо маълум аст дар даврони Шуравӣ мафҳуми оила ҳамчун ячейкаи аввали ҷомеа муаян шуда воҳиди ҳисобгирӣ дар омори давлатӣ ба ҳисоб мерафт.

Бояд қайд намоем, ки то инҷониб таърифҳои бисёри оила ҷой дорад, ки онҳо аз шароитҳои конкретии таърихӣ этникӣ ва иҷтимоӣ - иқтисодӣ ва инчунин вазифаҳои татқиқотӣ вобаста буда, ячейкаи мустаъқили ҷомеъа ба дигар институтҳои иҷтимоӣ алоқаманд мебошад.

Маҳз ба ҳамин хотир Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми имсолаи хеш ба роҳбарони шаҳру ноҳия ва вилоятҳо таъкид намуданд, ки дар панҷ соли оянда, бо дарназардошти афзоиши аҳолӣ, барои дар ҳар як маҳалли аҳолинишин, ки 100 оила зиндагӣ мекунад, ҳатман бунёд кардани як муассисаи томактабӣ тадбирҳои зарурӣ андешанд, ки ин барои солимии ойла, баланд бардоштани сатҳи дониши кӯдакон дар рушди давлатдории миллӣ мебошад.

Ҳамзамон 22.12.2022 қайд намуданд, ки бо мақсади дастгирии гурӯҳҳои осебпазири аҳолӣ ба Ҳукумати мамлакат супориш дода мешавад, ки ҷиҳати аз 1-уми июли соли 2023 то соли 2025 ҳар сол зиёд кардани андозаи кумакпулии унвонии иҷтимоӣ барои оилаҳои камбизоат, яъне аз 512 сомонии амалкунанда то 836 сомонӣ ва иловатан барои ҳар як кӯдаки оилаҳои мазкур мутобиқан ба ин давра аз 34 сомонӣ то 152 сомонӣ ҷудо кардани маблаѓҳо чораҷӯӣ намояд, ки ин бо пуррагӣ амалӣ гардидааст.

Бояд қайд намуд, ки хоҷагии хонагӣ-ячейкаи иҷтимоӣ-иқтисодиест, ки одамонро пайдоиши муносибат ҳангоми ташкил ва зиндагии муштарак мутаҳид месозад. Фарқияти принсипиалии мафҳуми хоҷагиҳои хонагӣ аз мафҳуми оила аз он иборат мебошад, ки хоҷагии хонагӣ аз руи ҳайати шахсон, ки бо аҳли оила хоҷагии хонагиро пеш мебаранд вале бо аъзоёни оила хешу таборӣ надоранд васеътар мебошанд. Ба чунин шахсон дохил мешаванд: хизаматгорҳо, дояҳо, муаллимони хонагӣ коркунони кироя ва ғайраҳо.

Ҳайати оила бо ёрии тақсимоти оила хоҷагиҳои хонагӣ аз руи аломатҳои демографӣ ва иҷтимоӣ-иқтисодӣ ва мувофиқаоварии аз рӯи сину сол, ҳолати никоҳ, ҳолати оилавӣ, миллати аъзоёни хоҷагии хонагӣ, манбаҳои зиндагӣ, шуғл ва ғайра тавсиф карда мешавад.

Хонавода - ин маҷмӯи шахсоне мебошанд, ки дар як хонаи истиқоматӣ чӣ алоқаманд ва чӣ муносибати хешовандӣ надошта истиқомат мекунанд ва буҷети умумӣ доранд. Хонавода метавонад аз як нафар иборат бошад.

Танзими оила - ин аз тарафи зану шавхар (фард) қабул намудани қарори оид ба теъдоди оила, хусусан оид ба теъдоди атфол, ба фаъолияте, ки барои амали кардани чунин қарорҳо мусоидат мекунад. Аз тарафи Қонунгузории Ҷумҳури бошад «Дар ҳолатҳое, ки муносибатхои байни аъзои оила бо қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба оила ё созишномаи тарафҳо танзим нагардида бошанд ва дар сурати мавҷуд набудани меъёрҳои ҳуқуқи граждани, ки бевосита ин муносибатҳоро танзим менамоянд, нисбат ба чунин муносибатҳо, агар ин хилофи мохияти онҳо набошад, меъёрҳои ҳуқуқии оилавӣ ва (ё) ҳуқуқи граждани, ки муносибатҳои шабеҳро танзим менамоянд (қиёси қонун), истифода мешаванд. Дар сурати набудани чунин меъёрҳо ҳуқуқу ухдадориҳои аъзои оила, бо назардошти асосу принсипҳои умумии ҳуқуқи оила ё ҳуқуқи граждани (қиёси ҳуқуқ), инчунин принсипи башардӯсти, оқилона ва адолат муайян карда мешаванд.

Танзими оила натанҳо барои таваллуд шудани адади дилхоҳи фарзандон дар оила ва ҳифзи онҳо, балки барои муайян намудани вақти таваллуди фарзанд вобаста аз синну соли волидайн ва шароити иҷтимоӣ - иқтисодӣ, танзим сохтани фосилаи байни таваллудшавии фарзандон ва роҳ надодан ба ҳомиладории ғайридилхоҳ, аҳамият дорад.

Танзими оила барои кам шудани фавти кӯдакон, таҳкими саломатии модару фарзанд, камшавии безуриётии дубора мусоидат мекунад. Самаранокии танзими оила аз огоҳии одамон дар бораи усулҳои назорати таваллуди қудакон, дастрас ва қобили қабул будани ин усулҳо барои навъҳои гуногуни оила, вобастаст.

Умуман, дар баъзе давлатҳои хориҷӣ ва ташкилотҳои байналмилалӣ зери унвони банақшагирии оила барномаҳои танзими оила, ки баъзан онҳо барномаҳои «Назорати тавлид» ном доранд, фаҳмида мешаванд, яъне маҷмӯи иқдомоте, ки барои ташвиқи маҳдудкунии таваллуд дар оилаҳо равона карда шудаанд.

Тиллоева Ситора, директори Коллеҷи кӯҳии ба номи С. Юсуповаи шаҳри Душанбе

15 май Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ ба Ҷамъияти дорои масъулияти маҳдуди “Акиа Авесто автоматив индастри” ташриф оварда, баъди шиносоӣ бо фаъолияти корхона 30 электробуси замонавиро бо тамғаи “Акиа нерӯ” мавриди баҳрабардорӣ қарор доданд.

Баъди шиносоӣ бо ҷараёни истеҳсолот дар корхона Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба иқдоми шоистаи роҳбарияти мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии шаҳри Душанбе ва масъулини корхона барои дар амал татбиқ намудани тадбирҳои созандаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар самти саноатикунонии босуръат ва ба кишвари сабз табдил додани Тоҷикистон, баҳои баланд доданд.

Боиси ифтихор аст, ки Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни вохурӣ бо кормандони ин корхона бо хатмкардаи Коллеҷи муҳандисию омӯзгории шаҳри Душанбе Куканова Саида Мирзоалиевна, ки тӯли 3 сол дар ин корхона кору фаъолият менамояд аз наздик сӯҳбат намуда, маслиҳатҳои судманд доданд.

Ёдовар мешавем, ки Коллеҷи муҳандисию омӯзгории шаҳри Душанбе бо ҶДММ «Акиа Авесто автоматив индастри» тӯли 3 сол мешавад, ки шартномаи ҳамкорӣ ба имзо расонида, корхонаи мазкур ҳамасола ҷиҳати гузаронидани таҷрибаомӯзии истеҳсолии донишҷӯён ва ба ҷойи кор таъмин намудани хатмкардагони Коллеҷ саҳми бориз гузошта истодааст.

16 май дар Қасри Миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон роҳбарони ҳайатҳои ҷаласаи навбатии Шурои роҳбарони ниҳодҳои амниятӣ ва хадамоти махсуси давлатҳои иштирокдори Иттиҳоди Давлатҳои Мустақилро ба ҳузур пазируфтанд.

Сарвари давлат дар оғози сухан иштирокдорони ҷаласаро хайрамақдам гуфта, ба саъю кӯшиши муштарак ва фаъолияти ҳамоҳанги сохторҳои қудратӣ ва хадамоти махсуси кишварҳои ИДМ баҳои баланд доданд.

Зимнан, Пешвои миллат бо зикри вазъи мураккаби сиёсии байналмилалӣ тамоюли афзоиши фишори таҳдиду хатарҳои ҷаҳониро ба низоми минтақавии амният ба таври махсус таъкид карданд.

Аз ҷумла, афзоиши минбаъдаи таҳдидҳои терроризми байналмилалӣ, ифротгароӣ, зуҳуроти тундгароӣ ва ҷиноятҳои муташаккили фаромиллӣ, шиддатнокии марбут ба қочоқи маводи мухаддиру аслиҳа ва ҷиноятҳои киберӣ ҳамчун хавфҳои асосии амниятӣ номбар карда шуданд.

Ҳамчунин, иброз гардид, ки Тоҷикистон ҷиҳати татбиқи Стратегияи ҷаҳонии зиддитеррористии СММ ду стратегияи мубориза бо ифротгароӣ ва терроризмро таҳия ва қабул кардааст.

Дар фарҷоми сухан Сарвари давлат алоқамандии Тоҷикистонро ба идомаи муборизаи босамар бар зидди терроризму ифротгароӣ ва таҳкими ҳамкории амалӣ оид ба масъалаҳои амниятӣ, аз ҷумла бо истифода аз имкониятҳои «Раванди Душанбе оид ба мубориза бо терроризм ва ифротгароӣ» таъкид намуданд.

Ҳамасола 15 май ҳамчун Рӯзи байналмилалии оила дар саросари ҷаҳон бо шукуҳу шаҳомати хоса таҷлил мегардад. Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон низ ин санаи муҳими иҷтимоӣ бо арҷгузорӣ ба муқаддасоти оила, эҳтиром ба арзишҳои суннатии миллӣ ва таваҷҷуҳи махсус ба масъалаҳои оиладорӣ, тарбияи фарзандон ва таҳкими пояҳои ахлоқии ҷомеа пазируфта шудааст.

Тавре ки Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид медоранд: «Оила ҳамчун яке аз рукнҳои муҳими ҷомеа ва аввалин муҳити тарбиядиҳандаи инсон дар пойдории давлат ва рушди миллат нақши бузург дорад».

Оила, дар фарҳанги миллати куҳанбунёди мо, на танҳо як воҳиди иҷтимоист, балки мактаби инсонсоз, пояи ахлоқ, маркази муҳаббат ва таҷассуми меҳру садоқат ба ҳисоб меравад. Дар он наслҳо дар рӯҳияи ватандӯстӣ, ифтихори миллӣ, садоқат ба арзишҳои анъанавӣ ва умумибашарӣ тарбия меёбанд.

Имрӯз, дар замоне, ки ҷаҳонишавӣ ва дигаргуниҳои иҷтимоиву фарҳангӣ бо суръати бесобиқа ҷараён доранд, ҳифзи арзишҳои оилавии миллӣ ва таҳкими пояҳои ахлоқиву маънавии он муҳимтарин вазифаи ҳар фарди ҷомеа ба ҳисоб меравад. Мутаассифона, таъсири омилҳои беруна, шомилшавии ҷавонон ба фарҳангҳои бегона, коста шудани эҳсоси масъулият ва сардшавии муносибатҳои оилавӣ дар баъзе ҳолатҳо боиси мураккаб гардидани вазъи равонии ҷавонон ва косташавии устувории хонадони онҳо мегардад.

Аз ин рӯ, давлат ва Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон пайваста ба масъалаҳои иҷтимоии оила, хусусан дастгирии оилаҳои ҷавон, тарбияи маърифатии волидон ва таъмини заминаҳои иқтисодии устувории хонавода таваҷҷуҳи махсус зоҳир менамоянд. Қабул ва амалисозии қатор барномаҳои давлатӣ, аз ҷумла Стратегияи рушди оила дар Ҷумҳурии Тоҷикистон то соли 2030, худ шаҳодати он аст, ки оила дар меҳвари сиёсати иҷтимоии давлат қарор дорад.

Бо ифтихори баланди ватандорӣ изҳор медорам, ки ҳар яки мо бояд дар роҳи устувор нигоҳ доштани оила, тақвияти меҳру муҳаббат миёни ҳамсарону фарзандон, эҳтиром ба калонсолон, дастгирии модарону хоҳарон ва тарбияи фарзандони боодобу ватандӯст талош намоем.

Изатулло РАҲМОНЗОДА,

директори Литсейи касбии техникии ноҳияи Фархор

Дар Коллеҷи омӯзгории шаҳри Кӯлоб бахшида ба Рӯзи байналмилалии оила чорабинии маърифатӣ - фарҳангӣ баргузор гардид. Дар чорабинӣ мудири бахши кор бо занон ва оилаи назди мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии шаҳри Кӯлоб Назира Ҳайдарова, мудири Бахши сабти асноди ҳолати шаҳрвандӣ дар шаҳри Кӯлоб Марям Саймуминзода ва мудири шуъбаи умумии Кумитаи иҷроияи ҲХДТ дар шаҳри Кӯлоб Мунаввараи Бозоралӣ иштирок ва суханронӣ намуданд.

Чорабиниро муовини директор оид ба корҳои таълим Ҳусейнов З. А. ҳусни оғоз бахшида, меҳмононро барои ташрифашон ба чорабинии мазкур хайрамақдам гуфта, иброз дошт, ки Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни вохӯриву суҳбатҳояшон оид ба бунёди оилаи солиму устувор, тарбияи фарзандони солеҳ, таълиму тарбияи наслҳои имрӯзу оянда дар рӯҳияи ватандӯстӣ, баҳри пойдориву устувории истиқлоли давлатӣ, ваҳдати миллӣ таваҷҷуҳи хоса зоҳир намуда, оилаи солиму фарзандони солеҳро асоси давлату миллати устувори солим арзёбӣ менамоянд.

“Ташкил намудани оила, ки он ба сифати муҳимтарин ва хурдтарин ниҳод дар ҷомеа шинохта шудааст, аз падару модарон ва ҳар шаҳрванд хоҳони он аст, ки дар шеваи тадбири он пурмасъулият ва огоҳона дар муомилаву муносибат бошанд. Таъсири рафтор бештар аз таъсири гуфтор аст. Ин маъно ифодагари он аст, ки инсон бо рафтору кирдори шоистаи хеш таъсири бештарро дар оила ва ҷомеа мегузорад. Ҳамин василаи муносибат метавонад, ки дар сиришти инсони дигар хулқу атвори созандаву накӯро парвариш диҳад”, - гуфт номбурда.

Дар идома меҳмонон ба сухан баромада, аз номи мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии шаҳри Кӯлоб, Бахши сабти асноди ҳолати шаҳрвандӣ дар шаҳри Кӯлоб ва Кумитаи иҷроияи ҲХДТ дар шаҳри Кӯлоб ҳозиринро ба Рӯзи байналмилалии оила табрик намуданд.

Онҳо зимни суханронии худ иброз доштанд, ки дар кишвари мо дар асоси сабти никоҳ, ки дар идораҳои давлатии сабти асноди ҳолати шаҳрвандӣ ба қайд гирифта мешавад, ҷавонон бо хоҳиши тарафайн оила бунёд мекунанд. Хушбахтии оила маҳз аз ҳамин паймони дуҷониба сарчашма мегирад. Солимии рӯҳиву ҷисмии аъзоёни оила солимии ҷомеаи моро муайян менамояд. Оилаҳои як қавм масъуду бахтиёр набошанд, он қавмро масъуду бахтиёр гуфтан хатост.

Дар идомаи ҳамоиш сармутахассиси бахши идоракунии сифати таҳсилот Ҳамроева С. бо маърӯза дар мавзӯи «Оила-ниҳоди муқаддас» ва муаллими калони кафедраи педагогика ва психология Султонова М. дар мавзӯи «Оила пойдевори давлатдорист» баромад намуданд.

Дар қисмати дигари чорабинӣ барномаи фарҳангии омоданамудаи донишҷӯёни муассиса пешкаши ҳозирин гардонида шуд, ки писанди ҳамагон гашт.

Пайванди инсон бо табиат масъалаи нозук ва муҳим дар сохтмони ҷомеаи инсонӣ аст, аммо бархӯрди норавои инсон ба табиат, имрӯз инсониятро ба мушкилот ва муаммои сарбастае оварда, ки ҷуброни он гарон аст. Дар сиёсати давлатсозии Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз рӯзҳои аввали фаъолият дар радифи истиқрори сулҳу ваҳдати миллӣ, рушд додани иқтисодиёту иҷтимоиёт ба масъалаи экология (ҳифзи муҳити зист) аҳамияти хоса дода, барои таъмини амнияти санитарию экологии шаҳру деҳоти кишвар ғамхориҳои доимӣ зоҳир мегардад.

Соли равон мардуми азизи Тоҷикистон 33-юмин солгарди рӯзи ҷаҳонии ҳифзи муҳити зистро дар арафаи ҷашнвораҳои бузурги таърихии 35-солагии Истиқлоли давлатии Тоҷикистон ҷашн мегиранд. Соли 1972 санаи 5-уми июн ҳамчун Рӯзи ҷаҳонии ҳифзи муҳити зист эълон гардидааст.

Табиат барои одам муҳити ҳаётӣ ва манбаи зиндагӣ аст. Одам, чун як намуди мавҷудоти биологӣ, муҳтоҷи ҳавои тоза, оби ширин, набототу ҳайвонот ва ҳарорати муътадил аст. Дар табиат ҷараёни гардиши модда ва энергия мунтазам идома дорад. Табиат ба мисли китоби нохонда мебошад.

Мо то ҳол пешакӣ намедонем, ки табиат ба мо чӣ ҳодисаҳо тайёр карда истодааст. Одам дар ҳаёту фаъолияташ ҳамчун як навъи мавҷудоти биологӣ мисли дигар мавҷудот ба муҳити зист таъсир мерасонад. Вале ин таъсир назар ба таъсироти дигаре, ки ҷомеа ба воситаи меҳнат мерасонад, хеле кам аст. Таъсири ҷомеа ба табиат ногузир аст ва он дар натиҷаи инкишофи ҷомеа, зиёдшавии миқдор ва массаи моддаҳои мавриди истифодаи рӯзгор ба амал меояд. Таъсире, ки ҳоло одам ба табиат мерасонад, ниҳоят зиёд аст ва он метавонад мувозинати умумии табиатро халалдор созад.

Дар замонҳои пеш одамизод гумон мекард, ки захириҳаои табиӣ беохир аст ва дар натиҷаи фаъолияти нодурусти худ ба табиат зарари ҷиддӣ расонд. Минбаъд ӯ маҷбур шуд, ки барои истифодаи оқилона ва ҳифзи табиат кӯшиш намояд.

Ҳифзи табиат маҷмӯи низоми исботгаштаи илмӣ буда, барои истифодаи оқилона, аз нав барқароркунӣ ва ҳифзи захираҳои табиӣ, инчунин барои ҳифзи минбаъдаи муҳити зист аз ифлосу харобшавӣ равона шудааст. Ҳамаи ин барои наслҳои оянда зарур мебошад. Мақсади асосии ҳифзи табиат ташкили шароити мӯътадил барои ҳаёти одамон, имрӯз ва фардои инкишофи истеҳсолот, илм ва фарҳанги тамоми ҷаҳониён мебошад.

Захираҳои табиӣ ва гуногунии онҳо макони ҷойгиршавӣ, шароит ва равандҳои табиӣ, ки инсон дар ҷараёни корҳои илмию маърифатӣ ва хоҷагиаш истифода мебарад, захираҳои табиӣ ном гирифтаанд. Ҳаво, об, хок, канданиҳои фоиданок, нури офтоб, иқлим, олами наботот ва ҳайвонот аз ҷумлаи захираҳои табиианд.

Захираҳои табиӣ ба ду қисм ҷудо мешаванд: тамомшаванда ва тамомнашаванда. Захираҳои тамомшаванда дар навбати худ ба ду гурӯҳ тақсим мешаванд: барқароршаванда ва барқарорнашаванда. Захираҳои табии барқароршаванда хок, олами набототу ҳайвонот, инчунин намакҳои маъданӣ, ошӣ ва техникӣ мебошанд, ки дар кӯлҳо ва таҳшинҳои (лагуна) баҳрӣ мавҷуданд. Ин захираҳо метавонанд дар шароити мӯътадил ва зиёд набудани меъёри истифодабарӣ аз нав барқарор шаванд.

Барқароршавии захираҳо бо суръати гуногун мегузарад; барои ҳайвонҳо якчанд сол, барои ҷангалҳо аз 60 то 85 сол, барои хоке, ки ҳосилхезиашро гум кардааст, чандин ҳазор сол лозим меояд. Бартарии ҳадди истифодабарӣ бар суръати пайдошавӣ, ё истеҳсолшавӣ ифодагари нишондиҳандаи харобӣ, ё аз байн рафтани захираҳо мебошад.

Ба гурӯҳи захираҳои табиии барқарорнашаванда захираҳое мансубанд, ки аз нав пайдо намешаванд, ё бо суръате барқарор мешаванд, ки назар ба истифодаашон садҳо маротиба суст аст. Нефт, газ, ангиштсанг, хокҳои металлӣ ва дигар канданиҳои фоиданок аз ҳамин қабиланд. Захираҳои онҳо маҳдуд буда, ҳифзашон бо роҳи истифодаи оқилона имкон дорад. Захираҳои тамомнашаванда аз сарватҳои обӣ, иқлимӣ ва кайҳонӣ иборатанд.

Захираҳои умумии об дар табиат тамомнашаванда аст ва асоси онҳоро обҳои шӯри уқёнусҳои дунё, ки кам истифода мешаванд, ташкил медиҳад. Дар баъзе минтақаҳо (ноҳияҳо) обҳои баҳрҳою уқёнусҳо бо нефт, боқимондаҳои саноату хоҷагиҳо, моддаҳои химиявии заҳрдор, ки шароити сабзиши рустаниҳою ҳайвонҳои баҳриро халалдор мекунанд, ифлос карда мешаванд. Оби ширин чун манбаи асосии ҳаётии одам захираи нотамом мебошад. Мушкилоти захира ва нигоҳдории обҳои ширин дар натиҷаи хушкшавии дарёву кӯлҳо, афзудани истифодаи заминҳои корам, рушди номутаносиби соҳаҳои саноат, нақлиёт ва ифлосшавӣ аз партовҳои саноатию маишӣ дучанд мегардад.

Зарур аст, ки истифодаи оқилонаи обро на фақат ба роҳ монем балки онро бояд ҳатмӣ ва ҷиддӣ ҳифз намоем. Захираҳои иқлимӣ, ҳавои атмосферӣ (фазоӣ ) ва қувваи шамол низ тамомнашаванда, лекин бо инкишофи саноат ва нақлиёт ҳаво бо дуду чанг ва газҳои гуногуни гулхонаӣ олуда мешавад. Дар шаҳрҳои калон ва марказҳои саноатӣ олудашавии ҳаво (фазо) барои саломатии инсонро хеле зараровар аст. Тоза нигоҳ доштани фазо яке аз вазифаҳои асосии ҳифзи табиат мебошад. Бо мақсади нигоҳдорӣ ва ҳифзи табиат дар замони муосир аз усулҳои гуногуни илмию технологӣ истифода мебаранд. Усули якум муайян месозад, ки ҳамаи ҳодисаҳо ва омилҳои табиӣ барои одам аҳамияти калон дорад.

Дар ин маврид нисбат ба ҳар кадоми онҳо роҳҳои хосеро интихоб карда, талаботи соҳаҳои гуногуни истеҳсолот ва барқароркунии табиатро ташкил кардан лозим аст. Масалан, ҷангал пеш аз ҳама манбаи асосии маҳсулоти сохтмонӣ ва кимиёвӣ мебошад, лекин вай ҳамчунин хусусияти захираву танзимкунии об, ҳифзи хок ва ҳосил кардани ҳавои тозаро дорад.

Бар замми ин, ҷангал ҷойи зисти ҳайвоноту паррандагони гуногун ва истироҳати одамон ба ҳисоб меравад. Дар ин ҳолат аҳамияти саноатии ҷангал дар ҷойи дуюм меистад. Мисоли дигар дарёҳо мебошанд, ки натанҳо барои ҳаракати нақлиёти обӣ, ё чархаи неругоҳҳои барқи обӣ, чун тавлидкунандаи неруи барқ хизмат мекунанд, ҳамчунон ба баҳрҳо моддаҳои гуногуни биологиро, ки барои мавҷудоти зиндаи обӣ заруранд, медиҳанд. Бинобар он, дарёҳоро танҳо барои як соҳа истифода намебаранд. Онҳоро барои соҳаҳои гуногуни истеҳсолот, тандурустӣ, саёҳат ва ғайра истифода мекунанд. Аз ин рӯ, тоза нигоҳдории об вазифаи ҷонии ҳар як фарди сайёра мебошад.

Усули дуюми истифодаи захираҳои табиӣ ин шароити муҳити зисти аҳолии таҳҷойиро ба эътибор гирифтан лозим аст. Ҳоло дар табиат минтақаҳое мавҷуданд, ки аҳолиашон аз обҳои тоза танқисӣ мекашанд. Дар ҷойҳое, ки майдони ҷангалҳо зиёданду аз худ карда нашудаанд, истифодаи онҳоро иҷозат медиҳанд, вале дар минтақаҳои камҷангал онҳоро мувофиқи мақсад бо назардошти ҷараёни азнав-барқароркунӣ ва ҳифзи онҳо истифода кардан мумкин аст.

Қоидаи минтақавӣ (регионалӣ) ҳамчунин барои олами ҳайвонот низ мавҷуд аст. Масалан, як намуди ҳайвони шикорӣ дар як минтақа бинобар кам буданаш бояд ҷиддан ҳифз карда мешавад. Дар минтақаи дигар бошад, аз сабаби зиёд будани шумора баръакс, барои шикор иҷозат дода мешавад.

Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳоло намудҳои гуногуни нақлиёт зиёд шудааст ва дар натиҷаи нодуруст истифодабарии сӯзишвории гуногунтаркиб ба атмосфера газҳои заҳрнок хориҷ мегардад, ки ба организми инсон таъсири манфӣ расонида, ба ҳар гуна бемориҳо дучор мегардонад. Бояд, ки ҳолати ихроҷи чунин газҳои хатарнок назорат карда шавад. Барои он асбобҳои ченкунии махсус ва танзимкунандаро истифода бурдан лозим аст. Дар замони шӯравӣ амалиёти санҷишию назоратӣ аз тарафи мутахассиси бахши экология ва кормандони БДА гузаронида мешавад.

Тибқи таъиноти стандарткунонӣ ва лоиҳаи сохти иморатҳои истеҳсолии ба саломатии инсон хатарнок, танҳо пас аз хулосаи мутахассиси соҳаи ҳифзи экология иҷозат дода мешуд. Сохтмони корхонаҳои истеҳсоли маводи кимёвӣ, тарканда ва сергарду чанг аз нуқтаи охирони макони зисти аҳолӣ ба самти вазиши шамол, дар масофаи на кам аз 150 метр дур сохта мешуд.

Ҳоло мувофиқи қоидаи минтақавии ҳифзи экологӣ, муносибат ба истифодаи захираҳои табиӣ аз сатҳи ҷойгиршавӣ ва пайдошавии онҳо вобастагӣ дорад. Усули сеюми истифодаи захираҳои табиӣ он аст, ки ҳифзи як намуди захираҳои табиӣ маънои ҳифзи дигар манбаҳои табииро дорад. Аз ҷумла, ҳифзи обанбор аз ифлосӣ, маънои ҳифзи моҳиҳо ва организмҳои дигари обиро дорад.

Ба воситаи ҷангал на фақат ҳаво тоза нигоҳ дошта мешавад, балки хок низ аз фарсоиш муҳофизат карда мешавад. Ҳифзи паррандаҳои ҳашоротхӯр ва макони мӯрчаҳо, инчунин ҳифзи ҷангалҳо аз зараррасонҳо ба ин усул дохил мешавад. Дар табиат муносибати мутақобилаи байни ҳамдигарӣ ҷой доранд, ки ҳифзи як намуд бар зарари намуди дигар аст. Масалан, ҳифзи оҳу дар як минтақа ба он оварда мерасонад, ки шумора он зиёд мегардад, вале аз суми боқуввати онҳо дар мавзеъҳои ҳифзшаванда (боғҳои миллӣ, мамнӯъгоҳҳо) намудҳои гуногуни гулу гиёҳҳои нодир нобуд мешаванд.

Бояд ҳангоми ҳифзи як намуд ҳолату имконияти дигар намудҳо ба инобат гирифта шавад. Пас, ҳифзу истифодаи оқилонаи табиат барои чӣ зарур аст? Бе ҳифзу истифодаи оқилонаи табиат инкишофи ҷомеа номумкин аст. Оқилона истифода бурдани сарватҳои табиӣ гарави асосии рушд аст. Қоида ва қонунҳои ҳифзи табиат аз тарафи одамон дар он вақт иҷро мешаванд, ки пояи қонунӣ дошта бошангд.

Дар айни замон барои таъмини фаъолият дар бахши муҳити зист ва истифодаи оқилонаи сарватҳои табиӣ як қатор кодекс ва қонунхо таҳия ва қабул шудаанд. Пеш аз ҳама Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи ҳифзи табиат”, ки соли 1993 таҳия ва қабул шудааст. Қонуни мазкур қонуни асосии соҳа буда, дар асоси он дигар қонунҳое, ки меъёрҳо ва бахшҳои гуногуни соҳаро муайян менамояд, таҳия ва қабул шудаанд.

Бо мурури замон ва зарурати воқеӣ ба ин қонун тағйироту иловаҳо ворид карда шудаанд, ки таҷассумгари замони истиқлолият мебошад. Ба ин қонун солҳои 1994, 1996, 1997, 2002, 2004 ва 2007 тағйиру иловаҳо ворид шуданд, ки онро боз ҳам мукамммал намуданд. Соли 2011 қонуни асосии соҳа дар таҳрири нав бо номи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи ҳифзи муҳити зист” таҳия ва қабул гардид, ки бо қонунгузории байналмиллалӣ мутобиқ ва мувофиқ мебошад.

Қонуни Ҷумҳурии Товикистон “Дар бораи ҳифзи муҳити зист” асосҳои ҳуқуқии сиёсати давлатиро дар соҳаи ҳифзи муҳити зист муайян намуда, ба таъмини рушди устувори иҷтимоию иқтисодӣ кафолатҳои ҳуқуқӣ инсон ба муҳити зисти солим ва мусоид, таҳкими тартиботи ҳуқуқӣ пешгирии таъсири зараровари фаъолияти хоҷагидорӣ ва дигар фаъолият ба муҳити зист, ташкили истифодаи оқилонаи захираҳои табиат ва таъмини амнияти экологӣ равона шудааст.

Дар асоси ин қонун дар Тоҷикистон 40 қонун ва санадҳои ҳуқуқӣ дар соҳаи экология ва ҳифзи табиат қабул карда шудааст, ки дар бораи муҳимтарини онҳо маълумот медиҳем. Соли 1996 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи ҳифзи ҳавои атмосфера” таҳия ва қабул гардид. Мақсад аз қабули қонуни мазкур танзими муносибатҳои ҷамъиятӣ дар ин соҳа муҳайё сохтани муҳити табиии мусоид барои зиндагии инсон, олами наботот ва ҳайвонот, ҳифз ва тозаву беҳтар намудани вазъи ҳавои атмосфера, муқаррар намудани назорати давлатӣ ба истифодаи ҳавои шаҳрҳо ва марказҳои саноатӣ, дигар маҳалҳои аҳолинишин, манбаъҳои олудашавии ҳавои атмосфера, инчунин таҳкими қонуният дар соҳаи ин муносибатҳо ба манфиати наслҳои имрӯзаю оянда мебошад.

Ба қонун солҳои 1996, 1997,2007, 2010 тағйироту иловаҳо ворид карда шуд. Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон 3-юми майи соли 2006 “Нақшаи миллии фаъолият оид ба ҳифзи муҳити зист” –ро тасдиқ кард, ки он меъёрҳои асосии муносибати аҳли ҷомеаро муҳити зист муайян менамояд.

Хулоса, омӯзиши экологияи муосир нишон дод, ки одам чун як ҷузъи таркибии табиат нафақат онро ҳаматарафа истифода мебарад, балки вазифадор низ ҳаст, ки қонуниятҳои табиатро меомӯзад ва онро оқилона идора кунад.

Аз омӯзиши экология ба мо маълум шуд, ки қонунҳои экологӣ инсонро барои ба куллӣ тағйир додани муносибаташ нисбат ба табиат водор месозад. Табиат сирру асрори зиёде дорад, ки омӯхтани ҳаматарафаи онҳо ба мо бо осонӣ муяссар намегардад. Қонунҳои экологӣ аз мо талаб мекунанд, ки муносибати худамонро нисбат ба табиат ба куллӣ тағйир диҳем. Маҳз табиат инсониятро дар ҳолати мувозинат нигоҳ медорад.

Мо як қисми таркибии табиат ҳастем ва пурра ба он вобастагӣ дорем. Маҳз барои ҳамин омили асосии инкишофи инсоният на аз ҳукмронӣ ва поймол кардани он, балки аз муносибати оқилонаю бегаразона, ҳифзи тамоми ҷузъҳои олами органикӣ ва ғайриорганикӣ дар рӯи замин иборат мебошад. Инсоният дар айни замон вазифадор аст, ки тамоми фаъолияти худашро на бар зарари биосфера, балки барои бартараф кардани тамоми зарару зиёнҳо равона кунад. Фаромӯш набояд кард, ки биосфера то пайдоиши одам вуҷуд дошт ва бе он низ боқӣ хоҳад монд, вале одамон ( ҷомеа ) бе биосфера ҳаёт ба сар бурда наметавонанд.

А. Зарифӣ., М. Усмонов, омӯзгорони Коллеҷи политехникии ноҳияи Зафаробод

«Оила дар фарҳанги мардуми куҳанбунёди тоҷик ҳамчун ниҳоди муқаддас эътироф гардидааст, зеро беҳтарин арзишҳои инсонӣ, аз қабили муҳаббату садоқат, самимияту вафодорӣ ва ҳамдигарфаҳмиву таҳаммулгароӣ маҳз дар оила ташаккул меёбанд».

Эмомалӣ Раҳмон

Оила ин аввлмабдаи тарбияи ҳар як инсон, сарчашмаи омӯзиши ақлу хирад, мактаби инсонпарвариву ватандӯстӣ, макони меҳру муҳаббат ва асоси саодати мардуми ҳар як давлат ба ҳисоб меравад.

Дар ҳамбастагӣ ба мавқеи оила бояд гуфт, ки ҳамасола 15-май дар саросари ҷаҳон Рӯзи байналмилалии оила таҷлил карда мешавад, ки он соли 1994 бо қарори Ассамблеяи Генералии Созмони Милали Мутаҳҳид эълон гардидааст. Дар пайвастагӣ ба ин қарори болозикр дар Ҷумҳурии Тоҷикистон оила мавқеи арзишнок дошта, баҳри устуворӣ ва ҳифзу нигоҳдошти он чораҳои зарурӣ андешида шуда, як қатор санадҳои меъёрию ҳуқуқӣ ва кодекси алоҳида амал мекунад.

Ҳифзу ҳимояи оила ҳамчун асоси солимии ҷомеа аҳамияти бештар пайдо карда, давра ба давра аз ҷониби Ҳукумати мамлакат таваҷҷуҳи бештар зоҳир карда мешавад. Аз ҷумла, барои танзими кори оила, ҳифзи арзишҳои он, баланд бардоштани сатҳи иқтисодии оилаҳо ва дигар унсурҳои мусбати оилаҳо Кодекси оилаи Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 13 ноябри соли 1998 №682, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи пешгирии зӯроварӣ дар оила” аз 28 феврали соли 2013 №478, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи танзими ҷашну маросим дар Ҷумҳурии Тоҷикистон" ва Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи таълим ва тарбияи кӯдак" аз 20 июни соли 2024 №2049 амал мекунанд.

Ёдовар шудан зарур аст, ки Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи танзими ҷашну маросим дар Ҷумҳурии Тоҷикистон» низ пурра барои паст кардани сатҳи камбизоатӣ ва баланд бардоштани сатҳи иқтисодиёти оилаҳо равона гардидааст. Ин қонун ба он мусоидат мекунад, ки оилаҳо ба исрофкорию зиёдаравӣ даст назада, маблағҳои худро сарфи корҳои манфиатдор намоянд.

Масъалаи дигари асосӣ дар ин ҷода дар кишвар ин пешгирии пошхӯрии оилаҳост. Маврид ба зикр аст, ки дар ин самт чораҳои зарурӣ рӯи даст гирифта шуда истодаанд. Барои амалисозии ин ҳадаф ва профилактикию ташвиқотӣ роҳбарони ниҳодҳои дахлдор, аз ҷумла, мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии шаҳру навоҳӣ, Кумитаи кор бо ҷавонон ва варзиш ва Кумитаи кор бо занони назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва варзиш, Вазорати адлия (раёсату бахшҳои САҲШ), мақомоти суд ва прокуратура ва дигар институтҳои иҷтимоӣ, ба монанди донишгоҳу донишкада ва коллеҷу муассисаҳои таълимӣ муваззафанд.

Хуллас, метавон гуфт, ки дар Ҷумҳурии Тоҷикистон оила ниҳоди хеле муҳим ва муқаддаси ҷомеа буда, хушбахтӣ, дӯстӣ, меҳру муҳаббат ба ватану модар аз он ба фарзандон омӯзанда мешавад. Солим ва маърифатнок будани оила пеш аз ҳама аз волидон вобаста аст, то фарзандони хушахлоқу ватандӯсту инсонпарварро барои ҷомеа тарбия созанд.

ОДИНАЗОДА Латофат Амиршо,н.и.п.,

директори Коллеҷи омӯзгории шаҳри Кӯлоб

Химияи органикӣ дар ҳаёти инсоният ва табиат нақши муҳим мебозад. Асоси тамоми ҳаёт моддаҳои органикии табиӣ ва табдили онҳо мебошанд. Дар соҳаҳои гуногуни саноат бисёр пайвастаҳои органикии синтетикӣ барои истифода дар соҳаҳои гуногуни фаъолияти инсон, аз ҷумла соҳаҳои дорусозӣ, косметикӣ, коркарди нафт, химиявӣ, аграрӣ, полимерӣ истеҳсол карда мешаванд.

Пайвастаҳои органикӣ дар ҳама соҳаҳои фаъолияти инсон истифодаи гуногун доранд: аз пайвастаҳои органикӣ ғизо, сӯзишворӣ, доруворӣ, воситаҳои шустушӯӣ, рангҳо, маводи тарканда, мавод барои сохтани нақлиёт, чопи китоб, азхудкунии кайҳон ва ғайра. Дар асл, пайдо кардани соҳаи саноат, ки дар он химияи органикӣ истифода нашавад, ғайриимкон аст.

Гуногунӣ ва шумораи зиёди пайвастаҳои органикӣ аҳамияти химияи органикиро ҳамчун бузургтарин бахши химияи муосир муайян мекунанд. Усули асосии химияи органикӣ синтез мебошад. Рушди усулҳои синтез на танҳо ба муайян кардани сохти пайвастаҳои мураккаб мусоидат кард, балки ба сохтани объектҳои моддӣ, ки ҳеҷ гоҳ дар табиат вуҷуд надоштанд, оварда расонд. Барои бомуваффақият гузаронидани синтези органикӣ ба химик-синтетик омезиши комили донишҳои назариявӣ ва амалӣ бо интихоби воситаҳое, ки барои сохтани молекулаҳои мураккабтарин мувофиқанд, зарур аст.

Химияи органикии муосир пайвастаҳоеро, ки аз организмҳои растанӣ ва ҳайвонот (моддаҳои табиӣ) ҷудо карда мешаванд, инчунин пайвастаҳоеро, ки бо ёрии синтези органикӣ (лабораторӣ ё саноатӣ) ба таври сунъӣ ба даст оварда шудаанд, меомӯзад.

Баъзе моддаҳои органикӣ дар тӯли даҳсолаҳо ба инсон маълуманд, баъзеашон дар марҳилаи омӯзиш қарор доранд ва қисми дигарашон танҳо дар арафаи ҳосилшавианд. Аммо, бешубҳа моддаҳои химияи органикӣ ҳеҷ гоҳ наметавонад ба охир расанд. Гуногунии химияи органикӣ дар табиати он ниҳон аст.

Ғизо, либос, пойафзол, доруҳо, рангҳо, ҷузъҳои сохтмонӣ, таҷҳизоти барқӣ, радио ва телевизион, нахҳои синтетикӣ, пластмасса ва каучук, воситаҳои баланд бардоштани ҳосилнокӣ, маводи тарканда ин рӯйхати нопурраест, ки химияи органикӣ ба инсон медиҳад.

Химияи органикӣ бо тиб алоқамандии зич дорад. Шумораи зиёди доруҳои гуногун, ки имрӯз дар тиб мавҷуданд, асосан пайвастаҳои органикӣ мебошанд. Химикон дар ҳамкорӣ бо табибон, микробиологҳо ва дорусозон тавонистанд на танҳо сохти бисёр пайвастаҳои табиии дар тиб истифодашавандаро муайян кунанд, балки баъзеи онҳоро синтез кунанд.

Дар баробари ин, химикҳо роҳи ҳосил намудани пайвастаҳоро пеш гирифтанд, гарчанде ки онҳо аз пайвастаҳои табиӣ фарқ мекунанд, аммо таъсири шабеҳ ва аксар вақт самараноктар доранд. Гузашта аз ин, доруҳои нав ба даст оварда шуданд, ки дар табиат маълум нестанд, аммо қодиранд бисёр бемориҳоро табобат кунанд. Дар тиб маводи полимерии синтетикӣ нақши калон мебозанд. Мисол, сӯзандоруҳои якдафъаина, клапанҳои сунъии дил ва ғайраҳо.

Одатан, доруҳо аз рӯйи таъсири асосии табобатии худ тасниф карда мешаванд. Баъзе доруҳо таъсири зиддимикробӣ доранд (масалан, доруҳои сулфаниламидӣ: стрептотсид, норсулфазол, селфален, фталазол, сулфадимезин ва ғ.). Бо ёрии онҳо бемориҳои сироятӣ бартараф карда мешаванд. Дигар доруҳо барои рафъи дард кӯмак мекунанд, аммо боиси беҳушӣ намешаванд (масалан, кислотаи атсетилсалитсилат ё аспирин, парасетамол, аналгин ва ғайраҳо.).

Доруҳое ҳастанд, ки ба дил ва рагҳои хун таъсир мерасонанд (нитроглисерин, анапрелин, дибазол ва ғ.). Антигистаминҳо барои табобати бемориҳои аллергӣ, табобати бемориҳои саратонӣ ва ҳатто доруҳои психофармакологӣ, ки ба ҳолати равонии инсон таъсир мерасонанд, ба даст оварда шудаанд.

Тиб муддати тӯлонӣ ва бомуваффақият маводи гуногуни полимериро дар ҷарроҳӣ истифода мебарад. Полимерҳо ҳангоми ҷарроҳӣ дар устухонҳо ва пайвандҳо, ҳангоми пӯшидани нуқсони калла, барқарорсозии пайвандҳо, сутунмӯҳраҳо ва ғ. истифода мешаванд. Аз полимерҳо протезҳои гуногуни узвҳои дохилӣ, рагҳои хунгузар, сурхрӯда, роҳҳои талхарон, клапанҳои дил ва ғайра сохта мешаванд. Бо ёрии пластикҳо нуқсонҳои алоҳидаи чеҳраро ислоҳ мекунанд қисмҳои бинӣ, суфраи гӯш, косаи чашмро иваз мекунанд.

Ҳангоми ҷарроҳӣ дар рагҳои хун маводи лавсан, пропилен, капрон ва полимерҳои силитсийорганикӣ истифода мешавад. Махсусан, маводи полимерӣ дар дандонпизишкӣ барои тайёр кардани дандонҳои сунъӣ ва протезҳо васеъ истифода мешаванд. Барои ин, маводи аз ҳама мувофиқ полимерҳои полиакрилӣ мебошанд, ки бо ранги дандонҳо ва милки он монанд ранг карда мешаванд, боқимондаҳои ғизоро намегиранд ва барои микробҳо дастрас нестанд.

Дар айни замон, онҳо ба қадри кофӣ чандир ва мустаҳкаманд. Маводи дӯзандагии ҷарроҳӣ, ки ба осонӣ тамиз мешавад ва пас аз ҷарроҳӣ дар бофтаҳои бадан бетаъсир ҳал мешавад, хеле муҳим мебошад. Намудҳои маводи полимерӣ, ки дар тиб истифода мешаванд, сол аз сол васеъ мешаванд. Инҳо полиэтилени фишори паст, пенополиуретан, полипропилен, полимерҳои эпоксидӣ, полиэфирӣ ва силитсий-органикӣ мебошанд. Ширешҳои махсус пайдо шуданд, ки ҳангоми ҷарроҳӣ метавонанд бофтаҳоро пайваст кунанд. Дар тиб аз резина низ даст накашиданд: аз гармкунаки резинӣ то бистари махсуси резинӣ барои беморони баданашон сӯхта.

Химия дар рушди саноати дорусозӣ нақши калон дорад: қисми асосии ҳамаи доруҳо бо роҳи синтетикӣ ба даст оварда мешаванд. Бо шарофати химия дар тиб бисёр табаддулот ба амал омад. Бе химия мо доруҳои бедардкунанда, доруҳои хоб, антибиотикҳо ва витаминҳо надоштем.

Аҳамияти химияи органикиро дар ҷаҳони муосир ба таври васеъ арзебӣ кардан душвор аст. Бе он, бисёр ҷанбаҳои ҳаёти мо, ки мо ба он одат кардаем, ғайриимкон мегардад.Ҳамзамон, ба шарофати рушди ин соҳаи илм, дар назди инсоният уфуқҳо ва имкониятҳои нав дар соҳаи тиб, технология ва экология кушода мешаванд.

Моҳира УСМОНОВА,

омӯзгори Коллеҷи омӯзгории шаҳри Турсунзода

Оила арзиши муқаддасу қадимиест, ки ба эҳёи тамаддунҳо замина гузошта, дар зиндагии инсоният ва пешрафти мадании ҷомеа нақши муҳимро мебозад. Оила биноест, ки барои тамоми умр бунёд ва ороста мешавад. Зербинои таълиму тарбия дар оила устувор гашта, рушду такомули зеҳнии инсон аз муҳити хонавода ибтидо мегирад ва амсоли ҷамъият ҳамқадами замон рушду ташаккул ёфта, вобаста ба муҳити маънавии ҷомеа шаклу мазмуни нав пайдо мекукнад. Дар ҳар давру замон оила барои ояндаи насли наврас хишти аввали бунёди қасри маънавиёт ба ҳисоб меравад.

Дар замони пуртаҳаввули ҷаҳони муосир, ки муносибатҳои инсонӣ бо суръат тағйир меёбанд ва равандҳои иҷтимоиву фарҳангӣ шаклҳои навро касб мекунанд, арзишҳои оилавӣ ҳамчун сутуни устувори ахлоқ ва маънавияти ҷомеа боқӣ мемонанд. Рӯзи байналмилалии оила, ки ҳамасола 15 май таҷлил мегардад, на танҳо як санаи рамзӣ, балки фурсати муҳимест барои андеша кардан перомуни нақши оила дар тамаддуни инсоният, тарбияи фарзанд, ва таҳкими пояҳои маънавии зиндагии инсоният.

Фалсафаи ҳастии инсон ҳамеша ба масъалаи оила ва рисолати он дар шаклдиҳии шахсият таваҷҷуҳи амиқ доштааст. Аз Арасту то Фаробӣ ва аз Зардушт то Ҷалолиддини Балхӣ, мутафаккирон ва пайғамбарон оиларо ҳамчун мактаби аввалини ахлоқ ва муҳити ташаккули муҳаббат, эҳтиром ва масъулият мешумурданд. Ин арзишҳо имкон медиҳанд, ки инсон дар муҳити орому боэътимод ба камол расад ва муносибатҳои иҷтимоии солимро дар ҷомеа бунёд намояд.

Дар фарҳанги тоҷик, ки бар пояи анъанаҳои бостонӣ ва динию маънавӣ устувор аст, оила ҳамеша мақоми муқаддасро ишғол мекунад. Оила на танҳо пайвандест миёни наслҳо, балки як низоми пурраи ахлоқӣ ва маънавист, ки дар он кӯдак аз рӯзҳои аввали зиндагӣ забон, одоб, меҳрубонӣ ва эҳтиромро меомӯзад. Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар суханрониҳои худ борҳо таъкид кардаанд, ки "Оила - асоси ҷомеа ва мактаби аввалини зиндагист" ва маҳз тавассути эҳёи арзишҳои оилавӣ метавонем ба тарбияи насли солим ва ватандӯст ноил гардем.

Дар шароити имрӯза, ки масъалаҳои муҳоҷирати меҳнатӣ, тағйирёбии тарзи ҳаёт, ва таъсири шабакаҳои иҷтимоӣ ба муносибатҳои анъанавии оилавӣ рӯ ба афзоиш дорад, нақши давлат ва ҷомеа дар ҳифзи пояҳои оилавӣ муҳимтар мегардад. Барномаҳои тарбиявӣ, дастгирии иҷтимоӣ, баланд бардоштани маърифати ҳуқуқии занону мардон ва рушди фарҳанги масъулияти оилавӣ метавонанд воситаи муассири ҳифзи арзишҳои маънавӣ бошанд.

Таҳкими оила ҳамчун муҳити маънавии инсон бояд як вазифаи умумимиллӣ бошад. Зеро ҳар гоҳе ки оила суст гардад, ҷомеа низ ба буҳронҳои ахлоқиву иҷтимоӣ рӯ ба рӯ мегардад. Оила маҳз он муҳитест, ки инсон муҳаббат, меҳрубонӣ, ҳамдардӣ, сабру таҳаммул ва масъулиятро дар он таҷриба мекунад, яъне унсурҳое, ки барои ҳама гуна рушди шахсӣ ва устувории ҷомеа заруранд.

Рӯзи Оила - на танҳо як иди рамзӣ, балки имконияти ҷиддӣ барои таҳкими муколама дар дохили оила, баланд бардоштани маърифати оиладорӣ ва бознигарии нақши ҳар як узв дар ҳаёти ҷамъиятӣ мебошад. Он моро водор месозад, ки ба оила ҳамчун як арзиши муқаддас ва бунёдӣ нигоҳ кунем ва барои ҳифзи он тамоми саъй ва нерӯямонро равона созем.

Оила - макони тарбияи ахлоқ, мактаби муҳаббат ва асоси суботи иҷтимоист. Дар шароити ҷаҳонишавии имрӯза, маҳз арзишҳои оилавӣ метавонанд ҷомеаро аз парокандагӣ ва бенизомӣ нигоҳ доранд. Дар Рӯзи байналмилалии оила мо бояд на танҳо онро ҷашн гирем, балки бо масъулияти баланд дар бораи рисолати оила дар зиндагии шахсӣ ва ҷомеа андеша намоем. Оила бояд дар маркази сиёсати иҷтимоии давлат қарор дошта бошад, зеро оила решаи ҳама гуна арзишҳои инсонӣ ва кафолати ояндаи солим ва устувори миллат аст.

Дар ҷомеаи муосир, ки бо рӯ овардан ба технология ва масоили моддӣ рӯҳ ва маънавиятро камтар эҳсос мекунанд, нақши оила ҳамчун манбаи эҳсоси инсонӣ ва сарчашмаи ахлоқ дубора эҳё ва бознигарӣ мегардад. Оила ҳамчун макони шинохти арзишҳои аслии инсонӣ - муҳаббат, эҳтиром, поквиҷдонӣ ва садоқат боқӣ мемонад. Ҳамагон бояд дарк намоем, ки рушди иқтисодӣ бе асоси маънавӣ, яъне бе оилаи солим, муваффақ намешавад.

Ба ҳамин хотир, давлат ва ҷомеа вазифадоранд, ки на танҳо оиларо ҳамчун як воҳиди иҷтимоӣ ҳифз намоянд, балки онро ҳамчун муҳити афкори солим ва тарбияи маънавии насли навин тақвият бахшанд. Танҳо тавассути таҳкими асосҳои маънавии оила мо метавонем дар баробари таҳдидҳои замони муосир муқовимат кунем ва барои рушди устувори кишвар ва бақои фарҳанги миллӣ замина гузорем.

Меҳроб ҲАЙДАРЗОДА,

директори Литсейи касбии техникии шаҳри Ваҳдат

Таҳти ҳамин унвон дар "Коллеҷи тиббии шаҳри Турсунзода", бо ташаббуси кафедраи "Фанҳои гуманитарӣ" оид ба асарҳои Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон конференсияи илмӣ-назариявӣ доир шуд. Чорабинӣ бо садо додани суруди миллӣ оғоз гардида, сипас аз ҷониби муовини директор оид ба корҳои илм ва инноватсия, Ҳикматова Шоира Ҳидоятовна меҳмонон муарифи карда шуд.

Дар конференсия Маҳмудов Давлатшоҳ, омӯзгори калони кафедраи таърихи халқи тоҷики Донишгоҳи давлатии омӯзгории Тоҷикистон ба номи Садриддин Айнӣ ҳамзамон мудири шуъбаи робита бо ҷомеаи донишгоҳ иштирок ва суханронӣ намуданд.

Қайд карданд, ки бо мақсади арҷгузорӣ ба таърихи пурифтихори миллати тоҷик, омӯзиши амиқу ҳамаҷонибаи корнамоиҳои наҷиб ва фаъолияти шоистаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар роҳи наҷоти давлат, таҳкими ваҳдати миллӣ, эъмори давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягонаи Тоҷикистон дар шароити нави таърихӣ ва ба ин васила дарёфти чеҳраҳои нави суханвару сухандон, арҷ гузоштан ба арзишҳои миллию фарҳангӣ, инкишофи қобилияти эҷодӣ, таҳкими эҳсоси худогоҳию худшиносӣ, ифтихори миллӣ, тақвияти қобилияти кордониву роҳбарӣ, омӯзиши ҳамаҷонибаи Мактаби давлатдории Пешвои миллат байни насли ҷавони аҳолии ҷумҳурӣ, бахусус донишҷӯёну хонандагони муассисаҳои таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи касбӣ соли таҳсили 2024-2025 “Соли мутолиаи асарҳои Пешвои миллат" эълон карда шудааст.

Дар кори конференсияи маърӯза аз ҷониби мудири кафедраи "Фанҳои гуманитарӣ" Шарипов Зариф Зайниддинович дар мавзӯи китоби Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон "Уфуқҳои истиқлол", маърӯза аз ҷониби ҳуқуқшиносӣ муассиса Ғафуров Умед Меликбоевич, дар мавзӯи "Аҳамияти таърихии асарҳои Пешвои миллат" ва маърӯза аз ҷониби омӯзгори кафедраи "Фанҳои гуманитарӣ" Холова Нисо дар мавзӯи "Зиндагинома ва корнамоиҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ироа гардид, ки иштирокчиён ба худ ғизоӣ маънавӣ гирифтанд.

Дар фарҷоми чорабинӣ ба як қатор омӯзгорон сипоснома ва туҳфаҳо супорида шуда аз донишҷӯён даъват ба амал оварда шуд, ки ҳамеша дар пайи омӯзиши асарҳои Пешвои миллат бошанд, зеро дар онҳо таърихи пурифтихори миллати тоҷик дарҷ гардидааст.

Оилаи устувор ячейкаи муҳими пешбарандаи ҷамъият аст. Аз ин рӯ, мустаҳкамии оила, маърифату маданияти волидон дар инкишофи насли наврас ҳамчун узви ҷомеа таъсири назаррас мерасонад. Пойдевори оилаи бо муҳаббату меҳр, ҳамдигарфаҳмӣ, ахлоқи ҳамидаи инсонӣ бунёд гардида, устувор мебошад. Ба ақидаи олимон фарзанд дар чунин муҳит сарбаланд, қавиирода, босадоқат, боимон тарбия меёбад. Маҳз таълиму тарбияи дурусти шахс, қабл аз ҳама, аз муҳити оила сарчашма мегирад.

Ҳеҷ кас аз ибтидо комил ва рушдёфта ба дунё намеояд, шахс дар муҳити оила аввалин тасаввурот оид ба давлат, президент, қонун, рамзҳои сиёсӣ ба вуҷуд меояд, ки дар ин самт нақши волидон, яъне оила хеле назаррас мебошад.

Дар баробари волидон давлат низ талош менамояд, ки институтҳои иҷтимоӣ ва сиёсӣ он маърифатеро ба насли наврасу ҷавон таълим диҳанд, ки ба ҳифзи суботу амният ва рушди минбаъдаи ҷомеа кӯмак намояд. Мутобиқи моддаи 33-и Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон: «Давлат оиларо ҳамчун асоси ҷамъият ҳимоя мекунад».

Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба рушди оила ҳамчун институти муҳимми ташаккулдиҳандаи шахс таваҷҷӯҳи хоса дода мешавад. Дар ин самт барномаҳои махсус қабул карда шудаанд. Низоми сиёсиро лозим аст, ки чунин шароитеро фароҳам оварад, ки волидон ба насли наврас донишҳо ва арзишҳои бунёдии сиёсиро интиқол дода тавонанд. Агар дар инкишофи оилаи солим заминаи кофии моддиву маънавии рушд фароҳам нагардида бошад, он аз уҳдаи анҷоми вазифаи муҳими тарбияи сиёсӣ баромада наметавонад.

Дар замони муосир, ки ҳоло шароит нисбат ба чанд солҳои пеш беҳтар гардидааст, оилаҳо ҳадди аксари кӯшишро ба харҷ медиҳанд, ки фарзандони мустақил ва аз ҷиҳати моддӣ ҳаматарафа қонеъ ба воя расанд.

Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо мақсади боз ҳам беҳтар намудани раванди таълиму тарбияи насли ҷавон қонуни махсус – Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи масъулият барои таълиму тарбияи кӯдак»-ро қабул намуд. Қонуни мазкур боз ҳам талош бештар барои тақвият бахшидан ва боло бурдани масъулияти волидон дар ташаккули шахсияти кўдакон ва омода намудани онҳо ба сифати субъекти мустақили сиёсӣ дар ҳаёти ҷомеа мебошад.

Дар моддаи 16-и қонуни мазкур дар мавриди ўҳдадориҳои падару модар дар тарбияи фарзанд чунин қайд гардидааст: «кӯдакро дар руҳияи эҳтиром ба Ватан, волоияти қонун, арзишҳои миллӣ ва умумибашарӣ, эҳтиром ба шахсияти худ ва атрофиён, оила, урфу одат, анъанаҳо, фарҳанги миллӣ ва халқҳои дигар, инчунин бартарии манфиатҳои миллӣ тарбия намоянд;». Ҳамчунин, дар ҳамин модда омадааст: «Ба фарзанд тибқи арзишҳои миллӣ номи нек гузоранд; барои ҳифзи саломатӣ, ташаккули ҷисмони, маънавӣ ва ахлоқии фарзанд шароит муҳайё намоянд».

Бояд гуфт, ки волидон на танҳо дар таъминоти моддиву молиявӣ, ҳамчунин, дар ташаккули маънавӣ, яъне иҷтимоъгароии онҳо, инкишоф додани арзишҳои миллӣ ва умумибашарӣ ўҳдадор мебошанд. Падару модар ба фарзанд он донишу таҷрибаеро интиқол медиҳанд, ки худ дар раванди таълиму тарбия ва аз таҷрибаи зиндагӣ касб карда бошанд. Таҷрибаи андӯхтаи хешро ба фарзандон меомўзонанд ва бо ин роҳ фарзандро ба муҳити ҷомеа вобаста ба урфу одат, арзишҳо ва қонунҳои навишта ва нонавишта мутобиқ месозанд. Оила маҳз бо ҳамин роҳ дар раванди тарбияи сиёсии шахс саҳмгузор мешавад.

Зикр бояд кард, ки дар тарбияи сиёсии ҳар шахс дар баробари оила, ҳамчунин давлат ва ҷомеа низ вазифадор мебошанд. Зеро дар ҳолати ба таълиму тарбияи дуруст фаро гирифта нашудани шахс ва аз ҷиҳати сиёсӣ рушд наёфтани ӯ, метавонад он на танҳо бар зарари падару модар ва ҳамчунин давлату ҷомеа гардад. Фаъол набудан ва ё муқобили қоидаву арзишҳои сиёсии ҷомеа мавқеъ гирифтани шахс боиси суст шудани рушд ва нооромии ҷомеа мегардад.

Қонуни мазкур замоне қабул гардид, ки ҷомеа рў ба рўи раванди ҷаҳонишавӣ ва зери таъсири манфии рӯзафзуни он қарор дошт, ки бетаваҷҷўҳӣ нисбат ба таълиму тарбияи фарзандон, коста гардидани ахлоқ ва паҳн шудани тамоюли бетарафии сиёсии наврасону ҷавонон ба заиф гардидани арзишҳои миллӣ ва маданияти онҳо оварда расонида, дар оянда барои таҳкими истиқлолияти давлатӣ ва рушди кишвар монеа мегардад.

Бо дарназардошти вазъи баамаломада соли 2015 «Консепсияи рушди оила дар Ҷумҳурии Тоҷикистон» қабул гардид, ки он дурнамои сиёсати давлатро дар самти таҳкими оила ҳамчун ниҳоди муҳими иҷтимоӣ ва асоси ҷомеа муайян месозад. Қабули консепсия ифодакунандаи ҳолати кунунӣ ва дурнамои сиёсати давлат дар самти таҳкими мақоми оила мебошад. Асоси ин ҳуҷҷати муҳимро, ки оила дар он ҳамчун ниҳоди иҷтимоӣ ва макони тарбияи фарзанд эътироф мегардад, баланд бардоштани маърифати оиладорӣ, солимии занон ва танзими оила ташкил медиҳад.

Консепсияи мазкур масъалаҳои заминаи қонунгузории ҳифзи манфиатҳои оила ва такмили он бо дарназардошти замони муосир, оила ҳамчун ниҳоди иҷтимоӣ ва макони тарбияи фарзанд, заминаҳои иқтисодию иҷтимоии таҳкими оила, баланд бардоштани маърифати оиладорӣ ва таҳкими пояҳои оиладорӣ, инчунин танзими оила ва солимии репродуктивиро дар бар мегирад.

Хулоса, барои рушди ҷомеаи демократӣ ва бунёди ҷомеаи шаҳрвандӣ фароҳам овардани шароити лозимаи рушди сиёсии шаҳрвандон нисбат ба ҳар давраи пеш муҳим ба назар мерасад. Мутаасссифона, бинобар мавҷуд будани мушкилиҳои иҷтимоиву иқтисодӣ ва маънавӣ дар оилаҳои ҷавон ва торафт зиёд гардидани шумораи ҷудошавии оилаҳо ба раванди таълиму тарбияи сиёсии кӯдакону наврасон, ҳамчунин садди роҳи дуруст сурат гирифтани тарбияи сиёсии онҳо гардида истодааст.

Аз ин рӯ, боз ҳам ҷоннок намудани корҳои тарғиботиву маърифатӣ ҷиҳати мустаҳкамсозии оилаҳои ҷавон ва беҳтар сохтани имконотҳои моддиву маънавии онҳо дар оянда ба устувории ҷомеа мусоидат намуда, ба пешрафти давлат таъсири назаррас мегузорад.

Зарина БУРИХОНОВА,

директори Литсейи касбии техникии шаҳри Ҳисор

Асосгузори кори ҳамширагӣ Флоренс Найтингейли англис аст, ки бо ташаббуси ӯ соли 1855 дар Британияи Кабир сохтори таълими ҳамшираҳои шафқати миёнаро таъсис дода, дар давраи ҷанги Қрим ҳамшираҳои шафқатро таълим дод. Вай ҳатто, матни қасами ҳамшираҳоро тартиб дод (монанди Гипократ), ки бо он ҳамшираҳои шафқат бо тантана ваъда медиҳанд, ки беморонро бидуни ҳадафҳои тиҷоратӣ нигоҳубин мекунанд. Аз ин рӯ, дар тибби ҷаҳонӣ ӯро асосгузори касби муосири ҳамшираи шафқат меҳисобиданд.

Бояд гуфт, ки кори ҳамширагӣ илмест, дорои назарияҳои илмии худ буда, тамоми роҳу усули имконпазири рафтори ҳамшираи шафқатро ҳангоми корбарӣ бо беморро меомӯзад.

Усули муосири кори ҳамшираи шафқат самтест, барои ноилшавӣ ба ҳадаф. Дар ҳар усул фаҳмиши моҳияти бемор чун объекти фаъолияти ҳамшираи шафқат, ҳадафи нигоҳубини маҷмӯӣ корбарӣ бо бемор аз рӯи салоҳияти касбӣ ва баҳогузории натиҷаи нигоҳубини ҳамшираи шафқат мунъакис ёфтааст. Аз ин рӯ, метавон гуфт, ки усули муосири кори ҳамширагӣ –қолаб ё сохтори он дар заминаи фалсафаи кори ҳамширагӣ таркиб ёфтааст. Он дорои парадигмаи кори ҳамширагӣ буда, ба сифати дастур барои нақшаи таълимӣ ё амалия таҳия шудааст.

Тамоми усулҳои кори ҳамширагӣ дар худ 4 ҷанбаи кори ҳамширагиро шомил сохтааст, ки инҳоанд: бемор, кори ҳамширагӣ, муҳити зист ва саломатӣ. Айни замон дар амалияи ҷаҳонии кори ҳамширагӣ зиёда аз 30 намуд усули раванди кори ҳамшираи шафқат вуҷуд дорад.

Онҳо ҳолатҳои асосии зеринро дороанд: муайян сохтани бемор, сарчашмаи мушкилоти бемор, вазифаи аввалиндараҷаи ҳамшира, нақши ҳамшира, -усулҳои ёрӣ расонидан ва натиҷаи интизорӣ.

Усули муосири кори ҳамшираи шафқат ба ташаккули маърифати (шинохти) касбӣ ва таҳкими робита байни ҳамшираҳои шафқати фаъолияткунанда дар самтҳои гуногун мусоидат мекунад. Байни тамоми усулҳои муосири кори ҳамширагӣ 5 усул бештар паҳн шудаанд, ки инҳоанд:

-эволютсионӣ – мутобиқшавӣ (Ассотсиатсияи ҳамшираҳои шафқати Канада);

-иловагӣ-пуркунанда (Вирҷиния Хендерсон 1955);

-модули сохтори амалӣ (Дорота Ҷонсон, 1968);

-модули нокифоягӣ дар худпарастор (Дорота Ҷонсон, 1968);

-модули мутобиқшавӣ.

Бино ба дастури олимон вазифаи муҳимтарини ҳамшираи шафқат баҳо додан ба муносибати бемор нисбати саломатии худ ва расонидани ёрӣ ба татбиқи амалҳо бобати таҳкими саломатию барқарор кардани саломатӣ аст. Кадоме, ки онҳоро бемор метавонад худаш иҷро кунад. Албатта, ин дар ҳоле, ки ӯ агар қувваю ирода ва тасаввуроти кофӣ нисбати беҳдошти саломатии хеш дошта бошад.

Олим Вирҷиния Хендерсон таъкид ба он доштааст, ки ҳамшираи шафқат бояд бо назардошти қабули талаботҳо аз тарафи бемори аниқ, тасаввуроти ӯ дар бораи чӣ тавр қонеъ гардидан аз талаботҳои барои ноилшавӣ ба оне, ки худашро солим меҳисобаду солим медонад ё ба марг арзанда аст, амал кунад.

Дар идома Хендерсон ҳадафи кори ҳамширагиро дар барқарор кардани саломатии бемор медонад. Дар ин ҳолат назди ҳамшираи шафқат вазифаи ноил шудани маҳз он ҳолате меистад, ки бемор онро чун саломатӣ, солимшавӣ ё марги арзанда қабул мекунад. Ҳамзамон, ба пиндори ӯ ба зиммаи ҳамшираи шафқат амалҳое вогузор шудаанд, ки ба бунёди ҳаёти мукаммали бемор бо тамоми хушбахтиҳои ба он хос, фаъолияти самаранок ва истироҳати мукаммал нигаронида шудааст.

Маълум мегардад, ки дар ҳолатҳое, ки марги бемор ногузир аст, ҳамшираи шафқат вазифадор аст, барои осон кардани реҳлати бемор шароити мусоид фароҳам оварад.

Ин олима низоми амалҳои асосии ҳамшираи шафқатро бобати нигоҳубини бемор таҳия кардааст. Ӯ гурӯҳбандиро иборат аз 14 банд таҳия намудааст, ки ба андешаи ӯ самтҳои нисбатан муҳими фаъолияти ҳамшираҳои шафқатро фаро гирифтаанд. Аз ҷумла, ҳолати мусоиди нафаскашии беморро таъмин кардан, ғиззову нӯшокии зарурро додан, ба бемор кӯмак расонидан нисбати дуруст нигоҳ доштани тану ҷисм вақти хобидан, нишастан, роҳ гаштан, иваз намудани ҳолат ва ғайра.

Ин намуди назария байни ҳамшираи шафқат маъруфияти зиёд дорад. Амал кардан аз рӯи ин назария консепсияи нав-тартиби корбарии кӯҳнаи ҳамшираи шафқатро дар ташкили кори ҳамширагӣ иваз мекунад. Ҳамшираи соҳибтахассуси фаъолияткунанда бояд донишу малакаи кофӣ, ҳамчунин боварӣ ба худро дар ҷодаи банақшагирӣ, татбиқу баҳогузории натиҷаҳои нигоҳубини беморро, ки ҷавобгӯи талаботи бемори аниқ аст, дошта бошад..

В.Хендерсон таъкид мекунад, ки самти нигоҳубини ҳамшираи шафқат бояд ҳарчӣ зудтар ба барқарор кардани саломатии бемор нигаронида шавад. Олиме дар рисолаи илмии худ мисолеро аз табобати як беморе, ки дар шуъбаи касалиҳои дарунӣ бистарӣ аст, меорад....

Беморе 3 рӯз аст,ки табобат мегирад. Хобаш паридааст. Ҳамшираи шафқат дар аввал бояд сабаби бедорхобии беморро муайян созад, ки инҳо буда метавонад: рахти ноқуллай, ҳавои вазнини хона, хурраккашии ҳампалата, нороҳатӣ ҳангоми ташхис ё ҷарроҳӣ.

Ҳамшираи шафқат барои рафъи ин ҳолати бемор корро бояд аз тамрин барои баромадан аз ҳолати муташанниҷӣ ва худро озод ҳис кардани бемор оғоз намояд. Ба бемор фаҳмонад, ки пеш аз ҳама, ҳавои хонаро нав кардан зарур аст. Барои бароҳат хоб рафтан, қабл аз хоб сайругашт кардан фоида дорад. Ниҳоят беморро ба дигар палатае, ки хоби беморони он ҷо ором аст, гузаронидан зарур мебошад.

Воқеан ҳам, зарурати дахолати ҳамшираи шафқат дар ҳолатҳои фавқуззикр он вақт ба миён мояд, ки бемор бо тақозои ҳолаташ- касалӣ, хурдсолӣ ё калонсолӣ аз ӯҳдаи саришта кардани худ намебарояд. Ин гуна мушкилот ҳангоми сиҳатшавӣ ё муддати дарози фавт ба вуҷуд меояд.

Бо як сухан ба ақидаи олима Хендерсон ҳамшираи шафқат дар фаъолияти худ эҷодкор буда, ҳама вақт бо назардошти фикру ақидаи бемор корбарӣ намояд.

Аз рӯи усули мутобиқшавӣ (Калиста Рой 1976) вазифаи афзалиятноки ҳамшираи шафқат омӯзиши бемор ба мутобиқшавӣ ба муҳити зист дар давраи беморӣ аст. Дар ин ҳолат ҳамшираи шафқат нақши омӯзгори навоварро мебозад. Ӯ тамоми имкониятҳои имконпазирро дар самти мутобиқшавии бемор ба муҳисти зист бояд истифода барад.

Қайд кардан зарур аст, ки фаъолияти ҳамшираи шафқат вобаста ба соҳаи тандурустӣ ҳархела аст. Масалан, ҳамшираи шафқати шуъбаи касалиҳои рӯҳӣ ҳамкории басо мураккаби байни ҳамшираву бемор аст. Кадоме, ки дар ин ҳолат ҳамшираи шафқат нақши ёрдамчӣ, маслиҳатгар ва нигоҳубини беморро мебозад. Раванди ҳамкории онҳо як қатор давраҳои муттасил, мутобиқшавӣ, баробарӣ, шарҳу тавзеҳ ва ҳалли масъаларо фарогир аст.

Аз рӯи назарияи Файл Абдуллоҳ (1960) дар заминаи нигоҳубини бемор аз тарафи ҳамшираи шафқат принсипҳои холизм- муносибати мукаммал ба шахсият бо баҳисобгирии талаботҳои ҷисмониву психологӣ, эҳсосиву зеҳнӣ, иҷтимоиву ахлоқии бемор ва оилаи ӯ қарор дорад. Аз ин ҷост, ки ҳамшираи шафқат бояд маҳорати муоширати байнишахсию донишро аз рӯи илмҳои психология, физиология, сотсиология ва фанҳои тахассусии кори ҳамширагӣ дошта бошад.

Аз рӯи ин назария 21 талаботи бемор дар чор самти асосӣ – “шароити мусоид”, баробарии ҷисмонӣ, омилҳои психологиву иҷтимоӣ, сотсиологию коммуникативӣ ба қайд гирифта шудааст.

Ислоҳоти соҳаи тандурустӣ дар қаламрави кишвар тибби оилавиро ба вуҷуд овард, ки фаъолияти ҳамшираҳои шафқат дар самти нави фаъолият ба худ хос раванду ҷараёнҳо дорад. Олим Азизов З.А. дар асари худ “Кори ҳамширагӣ дар тибби оилавӣ” менигорад, ки “амали ҳамширагии оилавӣ ба истифодабарии раванди ҳамширагӣ дар мавриди татбиқи парастории оила, бо мақсади аз ҷониби оила ноил шудан ба осудаҳолии бештари ҷисмонӣ асос ёфтааст. Ҳамин тавр кори ҳамширагӣ дар тибби оилавӣ ва кори ҳамширагӣ дар нигаҳдории тандурустии ҷамъиятӣ мавҷуд мебошад, чунки тавассути оилаҳо ҳамшираҳои тиббӣ саъю кӯшиш менамоянд, ки солимии ҷамъиятро беҳтар созанд ва нигоҳ доранд”.

Ба ҳамин монанд, дар асари “Асосҳои ҳамширагӣ оид ба парастории беморон бо техникаи дастамалҳо” (Ҷ.Дӯстов, Д.Сафхонов) нигошта мешавад, ки “устуворгардонии мақоми ҳамшираи тибб масъулияти ӯро ҷиҳати бомуваффақият барқарор намудани саломатии бемор баланд мегардонад. Мувааафақияти муолиҷа аз донишу таҷриба, таваҷҷӯҳ ва муҳаббати ҳамшираи тибб ба кор вобастагӣ дорад. Кори ҳамшираи тибб дар баробари кори духтур масъулияти баландро талаб мекунад. Ӯ бояд дар доираи салоҳият ва дастурамали хизматӣ амал кунад, то ки ба бемор зарари ислоҳнашаванда нарасонад”.

Олимон Ҳ.Ш.Рофиева ва Ҳ.Н.Мамадов бошанд, дар рисолаи илмии худ “Асосҳои кори ҳамширагӣ дар терапия” навиштаанд, ки “барои ташкили парастории сифатнок ҳамшираи шафқат бояд дар бораи бемор иттилооти муфассалро ҷамъ ва таҳлил намояд, эҳтиёҷотҳои (нафасгирӣ, хӯрок хӯрдан, нӯшидан, ихроҷ кардан, ҳаракат кардан, нигоҳ доштани ҳолат ва ҳарорати бадан, хоб ва истироҳат кардан, либос пӯшидан ва ғайраро ташбеҳ (индетификатсия) бикунад...”

Аҳамияти усули нави кори ҳамширагӣ барои рушду такомули тахассуси ҳамшираи шафқат басо бузург аст. Он барои ба вазифаву рисолати ҳамшираи шафқат бо назари нав нигоҳ кардан кӯмак мерасонад. Агар то ин дам ҳамшираи шафқат танҳо ба беморони шароиташон вазнин нигоҳубин кунад, имрӯз ҳамшираи шафқат якҷоя бо дигар мутахассисон вазифаи асосӣ-барқарору нигоҳ доштани саломатӣ ва пешгирӣ намудани касалиҳо, ҳаддалимкон таъмин кардани соҳибихтиёрии бемор мутобиқ ба имкониятҳои фардияшро иҷро мекунад.

Ба рушди модулҳои амалкунандаи кори ҳамширагӣ тадқиқоту кашфиётҳо дар ҷодаи физиология, сотсиология ва психология мусоидат карданд.

Дар радифи гуфтаҳои боло махсус таъкид карданием, ки ҳамшираи шафқат дар замони муосир ҳамчун иҷрокунандаи оддии дастурҳои духтур зимнан мутахассиси мустақил мебошад. Дар асл бошад имконияту тавоноии ҳамшираҳо дар табобати беморон пурра истифода намешавад. Доираи фаъолияти ӯ ба таври сунъӣ маҳдуд аст. Табибон назорати корбарии ҳамшираи шафқатро бо рад кардани салоҳиятнокиаш идома дода истодаанд. Аз ин рӯ, барои баромадан аз ин нобоварӣ нисбаташон дар навбати аввал худи ҳамшираи шафқат бо зоҳир намудани ташаббусу шавқмандӣ ба касбияташон кӯшиш намоянд.

Ҳамшираи шафқати замони муосир бояд мустақилона фикр кунад, корбарӣ бо беморонро бо такя ба тасаввуроти комил дар бораи моҳияти инсон омӯзад. Бинобар ин ҳам барояш донистани асосҳои фанни психологияву педагогика, назарияи муоширати байнишахсӣ чун обу ҳаво зарур аст.

Ин гуна ҳамшираи шафқатро ҳамзамон, огоҳ буданаш аз асосҳои назариявии кори ҳамширагии замони муосир зарур аст, ки фарқияти принсипиалии ихтисосиро аз касби табибӣ ва дигар тахассусҳои рисолаташон ба кӯмаки инсон дар нигоҳдории саломатиашон нигаронидашуда муайян месозад. Кори ҳамширагӣ дар замони муосир тақозо дорад, ки усулҳои нави корбарӣ бо бемор таҳия карда шавад. Кадоме, ки тағйиротҳои сершумори дар соҳаи тандурқустии мо, сохтору ҳадафҳои он, усулҳои марбут ба вазифаи тандурустӣ дар қарни XXI вуҷуддоштаро мунъакис менамояд.

Ба андешаи мо ҳусни мақтаъи мақолаамон андешаҳои олимон Ҳ.Ш.Рофиева ва Ҳ.Н.Маҳмадов аст, ки рушди минбаъдаи кори ҳамширагиро “дар баланд бардоштани мақоми касбӣ ва иҷтимоии ҳамшираи шафқат, таъмини мустақилияти кофӣ дар фаъолияти ҳамшираҳои тиббӣ, баланд бардоштани нуфузи касбии онҳо, фароҳам овардани имкониятҳои воқеии мансабӣ, сохтори аниқ таҳияшудаи такмили мунтазами касбӣ, шароит барои татбиқи муваффақонаву имконпазири эҷодии ҳамшираи тибб ва дар ниҳоят истифодабарии таҷрибаи ҳамкасбони хориҷӣ” мебинанд.

Адабиётҳои истифодашуда:

1. Перфильева Г. М., Камынина Н. Н., Островская И. В., Пьяных А. В. “Теория сестринского дела”; ГЭОТАР-Медиа - Москва, 2010. -саҳ. 256.

2. Азизов З.А. “Кори ҳамширагӣ дар тибби оилавӣ”, ш.Душанбе, Нашр. “Истеъдод”. саҳ. 40.

3. Кулешова Л. И., Пустоветова Е. В. “Основы сестринского дела”. Назария ва амалия. Дар 2 қисм.; Феникс - Москва, 2013. – саҳ. 118.

3. Перфильева Г. М., Камынина Н. Н., Островская И. В., Пьяных А. В. “Теория сестринского дела”; ГЭОТАР-Медиа - Москва, 2010. – саҳ. 256.

4. Мухина, С. А. “Теоретические основы сестринского дела” [Матн]: китоби таълимӣ / С. А. Мухина, И. И. Тарновская. – Нашри 2-юм, бо таҳриру иловаҳо. – Москва: ГЭОТАР-Медиа, 2011. – саҳ. 368.

5. Ҳ.Ш.Рофиева, Ҳ.Н.Маҳмадов. “Асосҳои кори ҳамширагӣ дар терапия”. Нашр. “Истеъдод”. Душанбе-2012, саҳ.31.

6. Ҷ.Дӯстов, Д.Сафохонов. “Асосҳои кори ҳамширагӣ оид ба парастории беморон бо техникаи дастамалҳо”. Нашр. “Ношир”, Хуҷанд-2013, саҳ.19.

7. Маҷаллаи “Даво” (Нашрияи Хадамоти назорати давлатии фаъолияти тиббӣ ва фармасевтии Ҷумҳурии Тоҷикистон) №5, соли 2024, саҳ.20.

Замира Ҳомидова, декани факултети кори момодоягии Коллеҷи тиббии шаҳри Хуҷанд ба номи Ю.Б.Исҳоқӣ

Ҷавонон субъекти асосии ташаккули оила ва равандҳои демографӣ мебошанд. Ин барои интихоби суръат ва самти воридшавии ҷавонон ба ҳаёти давлатӣ ва ҷамъиятӣ имконият фароҳам меорад. Маҳз ҳамин вазъият асоси фаъолияти навоварона, саҳми эҷодии он ба пешрафти ҷамъият мебошад. Имрӯз дар ҷаҳон 1,2 миллиард ҷавонони аз 15 то 24-сола зиндагӣ мекунанд, ки 16 дарсади аҳолии ҷаҳонро ташкил медиҳанд.

Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон бошад, 70% -и аҳолии кишварро ҷавонони то синни 35 сола ташкил медиҳад, ки ин аз нерӯйи бузурги иҷтимоӣ будани ҷавонон дар ҷомеаи мо шаҳодат мекунад. Дарвоқеъ, ҷавонон неруи тавонои созанда ва пешбарандаи ҳамаи соҳаҳои ҳаёти мамлакат ба ҳисоб мераванд, зеро тибқи маълумоти оморӣ, зиёда аз 70 дарсади аҳолии мамлакат ҷавонони то 35-солаанд. Ин гувоҳи он аст, ки давлати мо давлати ҷавонон мебошад.

Бар пояи таҳлилҳои Хазинаи нуфуси Созмони Милали Муттаҳид, Тоҷикистон аз ҷумлаи кишварҳои дорои афзалияти ҷавонон буда, синну соли миёнаи аҳолӣ 22,5 солро ташкил медиҳад. Ҳамин аст, ки давоми солҳои соҳибистиқлолӣ пешбурди сиёсати давлатии ҷавонон дар меҳвари таваҷҷуҳи роҳбарияти олии Тоҷикистон қарор дорад.

Яке аз нуктаҳои муҳиме, ки дар ҳамин самт Сарвари давлат дар Паём зикр намуданд: “Бо дастгириву ғамхорӣ фаро гирифтани ҷавонон, ҳаллу фасли мушкилоти ҳаёти онҳо ва истифодаи дурусту оқилона аз ин захираи стратегии миллӣ ба хотири ободиву пешрафти Ватан ва таъмини амнияту суботи ҷомеа аз ҷумлаи масъалаҳои муҳимтарине мебошанд, ки таҳти таваҷҷуҳи хоссаи Ҳукумати мамлакат қарор доранд, зеро Тоҷикистон худ кишвари ҷавонон аст”.

Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти роҳбарии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои рушди ҷавонон ва таъмини ҷойгоҳ ва вазифаҳои онҳо дар ҷомеа барномаҳои мукаммал ва зарурӣ таъсис додааст. Роҳандозии сиёсати давлатӣ дар самти ҷавонон, ки дар асоси принсипҳои инсонгароӣ ва дарк кардани манфиатҳои умумии миллат қарор дорад, барои вусъат додани имкониятҳои нави иҷтимоӣ, таҳсилотӣ ва меҳнатӣ ба ҷавонон кӯмак мекунад. Ҷавонон бо истифода аз барномаҳои дастгирӣ ва маблағгузории давлатӣ метавонанд дар соҳаҳои гуногун ба мақсадҳои худ расанд.

Ҷавонон имрӯз дар ҳамаи соҳаҳои ҳаёти кишвар фаъолона иштирок мекунанд. Дар илму таҳсилот, саноат, бахши ахборот, варзиш ва дигар соҳаҳо, ҷавонон бо донишу маҳорати худ метавонанд ба пешрафт ва эҷоди тағйироти куллӣ мусоидат кунанд. Илова бар ин, дар соҳаи илм ва технологӣ, ки дар марҳалаи нави рушди кишвар қарор дорад, иштирок ва талоши ҷавонон барои омӯзиши илму техникаро зарур аст. Аз ин рӯ, ҷавонон на танҳо дар дохили кишвар, балки дар арсаи байналмилалӣ низ бо шӯҳрати хеш номи Тоҷикистонро муаррифӣ мекунанд.

Дар замони муосир, ки пешрафтҳои илмию технологӣ ҳар рӯз рушд мекунанд, талабот ба маҳорати нави ҷавонон бештар мешавад. Инқилоби технологӣ, рушди рақамӣ ва ҷаҳони иттилоотӣ имкон медиҳанд, ки ҷавонон маҳорати баландтар ва илму фаҳмиши муҳимро дар ихтиёр дошта бошанд. Бо истифода аз интернет, платформаҳои омӯзишӣ ва курсҳои мухталиф, ҷавонон метавонанд таҷрибаи хешро дар соҳаҳои муҳандисӣ, барномасозӣ, тадқиқот ва саноат ба шарофати омӯзиши фанҳои муосир рушд диҳанд.

Ҷавонон на танҳо вазифадоранд, ки дар соҳаҳои гуногун бо меҳнат ва талош фаъол бошанд, балки бояд дар назди миллат ва ҷомеа масъулият дошта бошанд. Масъулиятшиносӣ, ки ҷавононро ба кӯшиш барои беҳбудии иҷтимоӣ ва мустаҳкам кардани рушд водор мекунад, бояд як арзиш дар шахсият ва муносибати ҳар як ҷавон бошад. Ватандӯстӣ ва эҳтиром ба арзишҳои миллӣ ва фарҳангӣ, ки мо ба он ифтихор мекунем, як қисми асосии маърифати ҷавонон бояд бошад. Ҷавонон бояд ҳамеша ҳис кунанд, ки онҳо на танҳо барои худашон, балки барои ҳамаи мардум ва Тоҷикистон масъуланд.

Хулоса, рӯзи ҷавонон имконият медиҳад, ки ба тамоми ҷавонон барои саъю кӯшишҳои онҳо дар рушд ва пешрафт арҷ гузошта шавад. Ҷавонон барои ҳар як кишвар, ки роҳи тараққиётро пеш мегирад, манбаи энергия ва илҳоманд. Ба ҳамин хотир, мо бояд дар Рӯзи ҷавонон дастовардҳои онҳоро қадр намуда, имкониятҳоро барои рушду пешрафти ҳар як ҷавон ва тақвияти ҷомеаи кишвар муҳайё намоем.

Файзалӣ Ҳакимзода - сардори шуъбаи тарбия ва кор бо ҷомеаи Коллеҷи технологии шаҳри Душанбе