КОНСТИТУТСИЯ - АСОСИ ҲУҚУҚӢ ВА СИЁСӢ БАРОИ РУШДИ ДАВЛАТИ МИЛЛӢ
2025-11-03 11:12:58
Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун санади олии ҳуқуқӣ ва сиёсӣ, пояи давлатдории миллӣ ва рамзи соҳибистиқлолии кишвар маҳсуб меёбад. Қабули он 6 ноябри соли 1994 дар раъйпурсии умумихалқӣ, марҳилаи наве дар таърихи сиёсӣ ва ҳуқуқии тоҷикон буд. Ин санади сарнавиштсоз роҳи рушди давлати ҳуқуқбунёд, демократӣ, дунявӣ ва иҷтимоиро муайян кард.
Конститутсия на танҳо маҷмуи меъёрҳои ҳуқуқӣ, балки паймони байни давлат ва ҷомеа мебошад, ки принсипҳои асосии зиндагии сиёсӣ, иҷтимоӣ ва маънавии миллатро муқаррар мекунад.
Пас аз пошхӯрии Иттиҳоди Шуравӣ ва эълони истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон (9 сентябри соли 1991), зарурати ташаккули низоми нави ҳуқуқӣ ба миён омад. Дар шароити мураккаби сиёсӣ ва иҷтимоӣ, ниёз ба Конститутсияи миллӣ ҳамчун асоси қонунии давлатдорӣ ба таври ҷиддӣ эҳсос мешуд.
Бо талошҳои давлатдорони ҷавон ва иродаи халқ, лоиҳаи Конститутсия таҳия шуда, дар натиҷаи раъйпурсии умумихалқӣ 6 ноябри соли 1994 қабул гардид. Ҳамин рӯз ҳамчун Рӯзи Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷашн гирифта мешавад.
Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 10 боб ва 100 модда иборат буда, дар онҳо:
асосҳои сохтори давлат,
ҳуқуқ ва озодиҳои инсон ва шаҳрванд,
ҳокимияти қонунгузор, иҷроия ва судӣ,
рамзҳои давлатӣ ва принсипҳои сиёсати дохилӣ ва хориҷӣ
инъикос ёфтаанд.
«Тоҷикистон давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва иҷтимоӣ мебошад».
Ин меъёр самти асосии давлатдориро муайян намуда, пояи қонунгузорӣ ва сиёсатро ташкил медиҳад.
Конститутсия асоси ҳамаи қонунҳо ва санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ мебошад. Ҳеҷ як қонун ё амали ҳуқуқӣ наметавонад мухолифи меъёрҳои он бошад. Бо ин васила, он қонуни қонунҳо ва заминаи ягонаи низоми ҳуқуқӣ маҳсуб мешавад.
Дар заминаи Конститутсия, солҳои баъдӣ як қатор ислоҳоти конститутсионӣ амалӣ гардиданд - солҳои 1999, 2003 ва 2016, ки мутобиқ ба воқеияти нав ва талаботи рушди ҷомеаи демократӣ буданд. Масалан, ислоҳоти соли 2016 имконият дод, ки низоми идоракунӣ устувортар ва мутамарказ гардад, ва арзишҳои миллӣ - ҳамчун асоси давлатдорӣ- таҳким ёбанд.
Яке аз хусусиятҳои муҳими Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ин арзиши олӣ доштани инсон ва ҳуқуқу озодиҳои ӯ мебошад. Моддаи 5 таъкид мекунад, ки:
«Ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд аз ҷониби давлат эътироф, риоя ва ҳифз карда мешаванд».
Ин меъёр ба таври мустақим бо Эъломияи умумии ҳуқуқи башар (1948) ва дигар санадҳои байналмилалӣ мутобиқ аст. Ин ҳамбастагӣ нишон медиҳад, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҷомеаи ҷаҳонӣ бо эҳтиром ба арзишҳои умумии инсонӣ ҳамгиро шудааст.
Конститутсия ҳамчун санади ягонаи ҳуқуқӣ ва сиёсӣ, заминаи ваҳдати миллӣ ва суботи ҷомеа мебошад. Он имконият дод, ки баъди солҳои ҷанги шаҳрвандӣ (1992–1997) давлат сиёсати сулҳ, ваҳдат ва барқарорсозиро роҳандозӣ намояд. Дар заминаи меъёрҳои конститутсионӣ, тавозуни манфиатҳои гурӯҳҳои иҷтимоӣ ва сиёсӣ таъмин гардид.
Имрӯз Конститутсия ба таври возеҳ меъёрҳои рушди устувори иҷтимоиву иқтисодӣ, адолати иҷтимоӣ, ва идоракунии самаранокро муайян мекунад, ки ин ҳама барои татбиқи Стратегияи миллии рушди Тоҷикистон то соли 2040 муҳим мебошад.
Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон на танҳо ҳуҷҷати ҳуқуқӣ, балки рамзи ваҳдат, истиқлол ва адолати иҷтимоии миллат мебошад. Он ҳамчун санади зинда, мутобиқ ба талаботи замон такмил меёбад ва барои таҳкими давлатдории миллӣ, суботи сиёсӣ ва рушди инсонӣ заминаи устувор фароҳам меорад.
Риояи Конститутсия - на танҳо уҳдадории шаҳрванд, балки нишонаи маданияти ҳуқуқии ҳар як узви ҷомеа мебошад.
Саидзода Аҳмадшо Раҳматшо н.и.п, дотсент, директори Литсейи касбии техникии сохтмони шаҳри Душанбе
