ТОҶИКИСТОН – ТАШАББУСКОРИ ТАТБИҚИ ЗЕҲНИ СУНЪӢ ДАР ҶАҲОН

Қатъномаи таърихии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар мавриди зеҳни сунъӣ, ки дар ҷаласаи Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид рӯзи 25 июли соли 2025 қабул гардид, рӯйдоди воқеан муҳим ва бесобиқа дар сатҳи сиёсати байналмилалӣ маҳсуб мешавад. Ин ташаббус, ки бо пешниҳоди расмии Тоҷикистон ва бо ҷонибдории кишварҳои Осиёи Марказӣ ба Маҷмаи Умумӣ пешниҳод гардид, аввалин маротиба дар таърихи СММ масъалаи танзими зеҳни сунъиро дар сатҳи минтақавӣ, яъне дар доираи Осиёи Марказӣ, мавриди баррасӣ ва қабули қатъномаи расмӣ қарор дод. Қабули ин қатънома далели равшани он аст, ки Тоҷикистон дар самти ташкили чаҳорчӯбаи ҳуқуқӣ ва стратегӣ барои истифодаи масъулонаи зеҳни сунъӣ мавқеи фаъоли сиёсӣ ва ташаббускорӣ касб намудааст.

Қатъномаи мазкур, ки ба ҳадафҳои рушди устувори СММ пайванд дорад, бо таваҷҷуҳ ба зарурати ҳамоҳангсозии сиёсати зеҳни сунъӣ дар кишварҳои рушдёбандаи минтақа таҳия гардида, таъсиси маркази минтақавии зеҳни сунъиро дар Душанбе пешбинӣ мекунад. Ин марказ ҳамчун пойгоҳи ҳамкории илмӣ, техникӣ, ва сиёсӣ байни кишварҳои Осиёи Марказӣ барои рушди AI (зеҳни сунъӣ) ва татбиқи бехатари он хизмат хоҳад кард.

Бо ин иқдом, Тоҷикистон нишон дод, ки на танҳо дар фикри ворид шудан ба ҷаҳони рақобатпазири рақамӣ аст, балки дар пайи таъсиси низоми мутавозин, одилона ва дастрас барои ҳама кишварҳои минтақа мебошад.

Қатънома равиши “танзими худидорашаванда”-ро бо мусоидати ҳамоҳангшудаи минтақавӣ тарғиб мекунад. Мақсад аз он, таъмини мувозинати дуруст байни инноватсия ва амнияти ҳуқуқии инсон, инчунин пешгирии сӯистифода аз AI дар заминаҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ мебошад. Тоҷикистон дар қатънома таъкид кардааст, ки AI бояд воситаи тавонмандсозии инсон бошад, на абзори идоракунӣ ва назорат. Ин мавқеъ, ки бо меъёрҳои ахлоқӣ ва ҳуқуқи байналмилалӣ мувофиқ аст, пуштибонии аксари кишварҳои узви СММ-ро ба даст овард.

Дар қатънома ҳамзамон нақши AI дар мубориза бо тағйирёбии иқлим, дастрасӣ ба маълумот, таҳсилоти рақамӣ ва рушди нерӯи инсонӣ таъкид шудааст. Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун кишвари дорои 98 дарсади энергияи барқароршаванда, ният дорад, ки марказҳои додаҳо ва системаи AI-ро дар асоси энергияҳои сабз ба роҳ монад, ки ин равиш ба кам кардани таъсири карбон мусоидат хоҳад кард.

Ин қатънома як зинаи нави эътирофи байналмилалӣ барои Тоҷикистон аст. Он на танҳо Ҷумҳурии Тоҷикистонро ба маркази диққати сиёсати рақамии минтақавӣ мубаддал сохт, балки саҳми кишварро дар ташкили стандартҳои глобалӣ дар бахши зеҳни сунъӣ муайян намуд. Дар айни замон, он барои дигар кишварҳои Осиёи Марказӣ имконият фароҳам меорад, ки дар қолаби як равиши умумминтақавӣ пешрафт намоянд, бе он ки ба зери фишор ё вобастагии технологияҳои хориҷӣ гирифтор шаванд.

Хулоса, қабули қатъномаи мазкур на танҳо як дастоварди муҳим барои дипломатияи Тоҷикистон, балки як намунаи воқеии ташаббус ва масъулиятшиносии байналмилалӣ мебошад. Он барои наслҳои оянда заминаи мустаҳками сиёсӣ, ҳуқуқӣ ва техникӣ хоҳад гузошт, то ки зеҳни сунъӣ ҳамчун воситаи созанда ва на ҳамчун хатари назоратнашаванда ба ҳаёти инсонҳо таъсир расонад.

Қадами устуворе, ки Тоҷикистон гузошт, метавонад намунаи пайравӣ барои дигар кишварҳои ҷаҳон гардад ва муҳити муносиби байналмилалиро барои рушд ва танзими адолатпарваронаи технологияҳои навин фароҳам оварад.

Рухшона ДАВЛАТШОЕВА,

директори Литсейи касбии саноатии насоҷии шаҳри Душанбе