ҶАНБАИ ҲУҚУҚӢ ВА ҚОНУНИИ МУРОҶИАТИ ХАТТИИ ШАХСОНИ ВОҚЕӢ ВА ҲУҚУҚӢ ДАР ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН

Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи муроҷиатҳои шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ” 23-юми июли соли 2016 қабул шуда, қонуни мазкур муносибатҳоро вобаста ба тартиби пешниҳод ва баррасии муроҷиатҳои шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ ба танзим медарорад.

Муроҷиати хаттӣ яке аз роҳҳои асосии ҳуқуқии ифодаи назар ва расонидани дархостҳо, шикоятҳо ва пешниҳодҳои шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ ба мақомоти давлатӣ, ташкилотҳо ё шахсони алоҳида мебошад. Он дар асоси меъёрҳои ҳуқуқӣ танзим шуда, барои ҳимояи ҳуқуқу манфиатҳои муроҷиаткунанда истифода мегардад. Дар шароити имрӯзаи ҷомеаи демократӣ, муроҷиати хаттӣ на танҳо воситаи иртибот байни шаҳрванд ва давлат, балки як воситаи муҳими пешбурди адолат ва ҳаллу фасли мушкилоти ҷамъиятӣ мебошад.

Шахси воқеӣ ҳар як шахси инфиродии дорои ҳуқуқу ӯҳдадориҳои шаҳрвандӣ мебошад, ки метавонад ҳамчун муроҷиаткунанда амал кунад. Дар муқоиса, шахси ҳуқуқӣ субъекти ҳуқуқиест, ки дар асоси қонунгузорӣ таъсис ёфта, дорои имконият барои бастани созишномаҳо ва пешбурди фаъолияти расмӣ мебошад.

Фарқияти калидӣ миёни ин ду категория дар он аст, ки шахси воқеӣ шахси инфиродӣ аст (шахсони алоҳида), дар ҳоле ки шахси ҳуқуқӣ як ташкилот ё муассиса мебошад, ки ҳамчун як шахс аз нуқтаи назари қонун эътироф шудааст.

Муроҷиат ин ариза, пешниҳод, шикоят ё дархости хаттӣ ё шифоҳие мебошад, ки шахсони воқеӣ ё ҳуқуқӣ ба мақомоти давлатӣ, ташкилотҳо ё шахсони мансабдор барои ҳалли масъалаҳои гуногун пешниҳод мекунанд.

Ариза ин муроҷиатест, ки шахси воқеӣ ё ҳуқуқӣ барои ҳалли масъалаҳои шахсӣ ё ҳуқуқии худ ба мақомоти давлатӣ, ташкилотҳо ё шахсони мансабдор пешниҳод мекунад. Масалан, Ариза барои қабул шудан ба кор, барои барқарор кардани ҳуқуқ, барои гирифтани маълумотнома ё иҷозатнома ва ғайраҳо.

Шикоят ҳуҷҷатест, ки дар он шахси воқеӣ ё ҳуқуқӣ нисбати қонуншиканӣ ё поймол гардидани ҳуқуқу манфиатҳои қонунии худ муроҷиат мекунад. Аз ҷумла, шикоят барои иҷро нашудани уҳдадориҳо, шикоят аз фаъолияти ғайриқонунии мақомоти давлатӣ ё шахси мансабдор, шикоят аз паст будани сифати хизматрасонӣ

Пешниҳод (таклиф) ин муроҷиатест, ки бо мақсади беҳтар кардани фаъолият, ҷорӣ намудани ислоҳот ё пешниҳоди андеша оид ба ҳалли масъалаҳои ҷамъиятӣ ирсол карда мешавад. Масалан, пешниҳод барои беҳтар намудани қонунгузорӣ, пешниҳод барои такмили фаъолияти корӣ ё хизматрасонӣ, пешниҳод оид ба беҳтарсозии шароити иҷтимоӣ ва монанди ин.

Дархост ҳуҷҷати дигарест, ки шахси воқеӣ ё ҳуқуқӣ барои гирифтани маълумот, ҳуҷҷатҳо ё фаҳмондадиҳӣ ба мақомоти давлатӣ ё ташкилотҳо пешниҳод мекунад. Мисол, дархост барои гирифтани маълумотнома, дархост барои пешниҳоди нусхаи ҳуҷҷатҳо ва дархост барои фаҳмондадиҳии ҳуқуқӣ.

Бояд гуфт, ки муроҷиатҳои хаттӣ бояд дорои маълумоти зерин бошанд: Ному насаб, суроға ва рақами телефон (барои шахсони воқеӣ); номи пурраи ташкилот, суроға ва маълумоти тамосӣ (барои шахсони ҳуқуқӣ); мазмуни мушаххаси муроҷиат ва имзову санаи пешниҳод.

Ҳамин тавр, муроҷиатҳои хаттӣ мутобиқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи муроҷиатҳои шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ» баррасӣ мешаванд. Мақомоти давлатӣ ва ташкилотҳо вазифадоранд онҳоро дар муҳлати муқарраршуда баррасӣ ва ҷавоб диҳанд.

Муроҷиати хаттӣ бояд дорои хусусиятҳои зерин бошад: Тартиб ва шакли дуруст (муроҷиат бояд бо забони давлатӣ ва дар шакли расмӣ таҳия карда шавад), маълумоти асосӣ (дар муроҷиат бояд ному насаби шахси муроҷиаткунанда, суроға, мазмуни мушаххас ва ҳадафи муроҷиат муайян карда шавад), ҳуҷҷатҳои замимашуда (дар ҳолатҳои зарурӣ муроҷиат бояд бо ҳуҷҷатҳо ва далелҳои тасдиқкунанда замима гардад). Шахсони ҳуқуқӣ, барои муроҷиат, бояд номи ташкилот, рақами қайди давлатӣ ва маълумоти дигари марбутаро дарҷ кунанд.

Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон муроҷиати хаттӣ дар асоси Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи муроҷиати шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ» танзим карда мешавад. Қонун ҳуқуқи ҳар як шахс барои муроҷиат кардан ба мақомоти давлатӣ, муассисаҳо ва ташкилотҳо, уҳдадориҳои мақомоти қабулкунанда барои баррасии муроҷиат ва додани ҷавоб дар мӯҳлати муайянро муқаррар намуда, мӯҳлати баррасии муроҷиатро на бештар аз 30 рӯз ва дар ҳолатҳои зарурӣ 15 рӯз муайян кардааст.

Дар баробари ин, қонун масъулияти шахсони мансабдорро барои беэътиноӣ нисбат ба муроҷиат пешбинӣ мекунад. Ҳарчанд қонунгузорӣ равандҳои муроҷиатро хуб танзим мекунад, аммо мушкилоти зиёд дар ин самт вуҷуд доранд, аз ҷумла таъхир дар баррасии муроҷиатҳо (баъзе муроҷиатҳо дар мӯҳлатҳои муқарраршуда баррасӣ намешаванд), мушкилоти дастрасӣ ба мақомоти масъул (на ҳама шаҳрвандон имконияти муроҷиат ба мақомоти дахлдорро доранд), фарҳанги пасти ҳуқуқӣ (бисёре аз шаҳрвандон намедонанд, ки чӣ гуна муроҷиати худро дуруст таҳия кунанд) ва монанди ин.

Дар маҷмӯъ, муроҷиати хаттӣ ҳамчун воситаи муҳими робита миёни шаҳрвандон ва давлат бояд босамар истифода гардад. Ҷомеа ва ҳукумат бояд кӯшиш намоянд, ки ин раванд шаффоф, одилона ва босифат сурат гирад.

Қадриддин ҲАИТОВ,

сармутахассиси шуъбаи ҳуқуқ, коргузорӣ ва назорати

Кумита оид ба таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи касбии

назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон