КОНСТИТУТСИЯ – ҲИМОЯТГАРИ ҲУҚУҚҲОИ ИНСОН

Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дорои мақоми олӣ буда, нисбат ба дигар қонунҳо бартарии вижверо соҳиб аст. Аз ин ҷост, ки қонунҳо, стратегияҳо ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ дар заминаи Коститутсия таҳия мегарданд. Зикр бояд намуд, ки инкишофи Конститутсия бо рушди Тоҷикистон зич алоқаманд аст.

Дар Тоҷикистон панҷ маротиба Конститутсия қабул шудааст, ки онҳо солҳои 1929, 1931, 1937, 1978 ва 1994 мебошад. Аз ин Конститутсияҳои қабулгардида танҳо Конститутсияи соли 1994 Конститутсияи давлати мустақил мебошад, ки он рӯзи 6-уми ноябри соли 1994 дар натиҷаи райъпурсии умумихалқӣ қабул карда шудааст. Солҳои 1993-1994 муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ки ба ҳайси Раиси Шурои олии Ҷумҳурии Тоҷикистон фаъолият менамуданд, ҳамзамон Раиси Комиссияи Конститутсионӣ таъйин гардида.

Президиуми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон 13-уми апрели соли 1994 лоиҳаро интишор намуда, Комиссияи Конститутсиониро ваколатдор намуд, ки фикру ақидаҳои шаҳрвандони оид ба Конститутсия пешниҳод гардидаро ба инобат гирад. Пас аз интишор ва муҳокимарониҳо ба қароре омада шуд, ки рӯзи 6-уми ноябри соли 1994 оиди қабули Конститутсия райъпурсии умумихалқӣ доир гардида шавад. Дар райъпурсии умумихалқӣ шаҳрвандони ҷумҳуриамон ба тарафдории лоиҳа овоз доданд ва бори аввал Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистони мустақил қабул гашта, он ба ҳукми қонун даромад.

Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳуқуқу озодиҳои инсонро арзиши олӣ эътироф намудааст, ки ин меъёрҳо яке аз асосҳои сохтори конститутсионӣ дониста шудаанд ва нишондиҳандаи муҳимтарини моҳияти демократии давлат ба шумор меравад.

Конститутсия ҳокимияти судиро яке аз рукнҳои ҳокимияти давлатӣ муқарар намуда, тибқи модаи 9-ум чун шохаи алоҳида ва мустақил фаъолият намуда, тавассути адолати судӣ амалӣ гардонида мешавад. Хусусияти фарқкунандаи ҳокимияти судӣ дар мустақилӣ, истисноӣ ва ягонагии он ифода меёбад. Ягон мақомоти дигар ё шахсони ҳуқуқӣ ба зиммаи худ гирифтани таъмину татбиқи адолати судиро надоранд. Мустақилӣ ва ягонагии мақомоти судӣ онро ифода мекунад, ки судҳо дар Тоҷикистон мақоми ягона буда, фақат аз нигоҳи салоҳияти худ тафовут доранд. Қонун мустақилии судҳоро дар татбиқи салоҳият, аз тариқи итоат онҳоро танҳо ба Конститутсия ва қонун муқарар кардааст.

Дар Конститутсияи амалкунанда тамоми меъёрҳои зиндагии ҷомеаи демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ таҷассум ёфтаанд, ки ҳамаи онҳо дар маҷмуъ ҷавобгӯи талаботи замон мебошанд. Аз ҷумла, садоқат ба ғояҳои олии башардӯстона, меъёрҳои ҳуқуқи байналмиллалӣ ва ҷомеаи озод, ҳифз ва ҳимояи истиқлоли сиёсиву иқтисодии давлат, таъмини ҳаёти осоишта ва шоистаи шаҳрвандон, волоияти қонун дар ҷомеа, дарки масъулият дар назди наслҳои имрӯзу оянда, пешбурди сиёсати сулҳҷӯёна ва эҳтироми истиқлоли сиёсӣ ва тамомияти арзии дигар давлатҳои ҷаҳон, принсипҳое мебошанд, ки бо иродаи тамоми мардуми Тоҷикистон дар Конститутсия таҷассум ёфтаанд.

Конститутсияи амалкунанда Ҳокимияти давлатӣ, аз ҷумла, қонунбарор, иҷроия ва судиро муайян менамояд. Конститутсия асосҳои сохти Конститутсионӣ, ҳуқуқ, озодӣ, вазифаҳои асосии инсон ва шаҳрванд, вазифаҳои Маҷлиси Олӣ, Президент, Ҳукумат, Ҳокимияти маҳалӣ, вилояти Мухтори Куҳистони Бадахшон, Суд, Прокуратура ва тартиби тағйиру иловаҳо ворид намудан ба Конститутсияро ба таври мушахас нишон медиҳад.

Раъйпурсии умумихалқие, ки рӯзи 22-юми майи соли 2016 сурат гирифт, ба Конститутсия тағйиру иловаҳо дохил намуд, ки ҳамчун маҷмуи комили принсипҳои ҷомеаи демократӣ аз ҷониби созмонҳои бонуфузи байналмилалӣ эътироф гардид. Бояд қайд кард, ки Конститутсия, пеш аз ҳама, ба омили муҳимтарини кафолати устувори ҳаёти сиёсии кишварамон табдил ёфтааст. Конститутсия ҳамчун санади бунёдиву созандае гардидааст, ки имрӯз дар асоси он ҳар як шаҳрванди мамлакат ҳуқуқҳои қонунии худро мешиносад.

Гулдастаи ҲАЙДАРАЛӢ,

ассистенти кафедраи забон ва адабиёти тоҷики

Коллеҷи омӯзгории ба номи Хосият Махсумова